Manat afrykański (Trichechus senegalensis) – gatunek ssaka wodnego z rodziny manatowatych, rzędu brzegowców, żyjący na pograniczu środowiska morskiego i słodkowodnego, roślinożerny. Spotykany w wodach przybrzeżnych Afryki zachodniej oraz rzekach wpadających do Oceanu Atlantyckiego w tym rejonie. Jest to najsłabiej zbadany przedstawiciel rzędu brzegowców. Ciało ma pokryte pomarszczoną, szarobrązową skórą z nielicznymi włosami. Osiąga długość ponad 3,5 m i masę około 500 kg. Jest gatunkiem chronionym na całym obszarze występowania. Został umieszczony na liście załącznika II CITES jako gatunek narażony.
No
NocneNocny tryb życia – pojęcie określające zachowanie zwierząt, które śpią w ciągu dnia, zaś okresem ich największej aktywności jest noc. P...
Ws
WszystkożerneWszystkożerność – sposób odżywiania się polegający na braku specjalizacji pokarmowej i – w konsekwencji – odżywianiu się różnorodnym pok...
Ro
RoślinożerneFitofag, roślinożerca – organizm roślinożerny, odżywiający się roślinami lub częściami roślin. W ekosystemie roślinożercy stanowią pi...
Ry
RybożerneWo
WodnePr
PrzedspołeczneŻyworodność, żyworództwo, wiwiparia – rodzaj reprodukcji polegający na tym, że komórki jajowe zapładniane są w obrębie dróg rodnych sami...
Wypas – wyprowadzanie i pilnowanie grupy zwierząt na pastwiskach, co jest ściśle związane z gospodarką pasterską. W Beskidach wypasano najcze...
Po
PoligamiaSp
SpołeczneMi
MigrująceA
zacznij od...Manaty afrykańskie mają budowę ciała typową dla przedstawicieli swojego rzędu. Jako zwierzęta wyłącznie wodne przystosowały się do tego środowiska. Nie mają tylnych kończyn, a ogon i przednie kończyny przekształcone są w płetwy. U niektórych osobników na przednich płetwach występują 3 lub 4 paznokcie.
Ciało pokryte jest pomarszczoną, szarobrązową skórą z nielicznymi włosami. Na osobnikach żyjących w wodach morskich mogą czasem osiedlać się wąsonogi. Dorosłe manaty mają jedynie zęby trzonowe, ułożone w rzędach. W każdym rzędzie jest od 5 do 7 zębów, które stopniowo wypadają i są zastępowane przez nowe, tak jak u wszystkich przedstawicieli rzędu brzegowców. Nowo narodzone manaty afrykańskie mają 2 szczątkowe siekacze, które z czasem tracą. Na wargach znajdują się sztywne szczeciny. Dorosłe osobniki mierzą ponad 3,5 m długości i ważą około 500 kg.
Zamieszkuje płytkie wody przybrzeżne zachodniej Afryki. Manaty afrykańskie wybierają środowiska zbliżone do manata karaibskiego. Przemieszczają się między obszarami morskimi, estuariami i siedliskami słodkowodnymi. Zasięg gatunku ogranicza temperatura wody – manaty afrykańskie rzadko się spotyka w wodach o temperaturze poniżej 18 °C. Północną granicę występowania tego gatunku wyznacza rzeka Senegal, zaś południową rzeka Kuanza w Angoli. Manaty afrykańskie często wędrują w górne biegi rzek, w których żyją – np. w rzece Niger można je spotkać nawet na terenie Mali. Wędrują aż do miejsc, gdzie katarakty bądź bystrza uniemożliwiają dalszą wędrówkę. W okresach suszy zatrzymują się na dłużej w większych jeziorach, takich jak Léré czy de Tréné.
W wyniku budowy zapory na rzece Wolta powstało jezioro Wolta, w którym jedna z populacji manata afrykańskiego została odcięta od morza. Druga odcięta populacja występuje na obszarze wewnętrznej delty Nigru, w odległości 2000 km od morza. Jest to najbardziej oddalone od morza miejsce występowania manata afrykańskiego. Inne odcięte od morza populacje występują w rzekach Logon i Szari. Nie ma danych na temat występowania manatów w jeziorze Czad. Na obszarach morskich wędrują głównie na płyciznach, w obszarach namorzynów. Można je spotkać także w rejonie archipelagu Bijagos, 75 km od wybrzeży Gwinei Bissau. Według niektórych badaczy manat afrykański zdaje się unikać słonej wody.
Brak jest dokładnych danych o liczebności manata afrykańskiego. Szacuje się ją na kilka do kilkunastu tysięcy osobników. Nie wyodrębniono podgatunków manata afrykańskiego. Przeprowadzone badania nad genetyką tego gatunku wykazały niewielką zmienność między populacjami żyjącymi na różnych obszarach.
Żywią się roślinnością w każdym ze środowisk, w których występują. Występowanie przedstawicieli tego gatunku nie jest ograniczone zasięgiem traw morskich, gdyż prawdopodobnie nie stanowią one istotnego składnika ich diety. Ze względu na mętną wodę, w której żyją manaty, uważa się, że żywią się głównie roślinnością częściowo zanurzoną lub wystającą ponad powierzchnię wody. Świadczyć o tym może także budowa pyska tych zwierząt. Główne gatunki roślin, które są zjadane przez manaty, to siewki różnych gatunków Rhizophora, hiacynty wodne (Eichhornia crassipes) oraz Paspalum vaginatum. Dorosły osobnik spożywa w ciągu roku około 8000 kg roślin. Średni czas pomiędzy oddechami wynosi od 2 do 4 minut, a w trakcie nurkowania – 6 minut, choć wykazano, że osobniki tego gatunku są w stanie wstrzymać oddech na 18 minut. Rzadko przepływają długie dystanse, jednak potrafią przepłynąć do 42 km w ciągu 24 godzin. Wypoczywają zazwyczaj za dnia w lagunach, nad brzegami rzek oraz między korzeniami nadrzecznych i nadmorskich drzew. Przeciętna długość życia manata afrykańskiego nie jest znana. Szacuje się, że zwierzęta te mogą żyć dłużej niż 60 lat.
Ich głównym wrogiem jest człowiek, choć czasem atakowane są i zjadane przez krokodyle. Badania przeprowadzone w Gwinei Bissau dowiodły, że najwięcej manatów afrykańskich ginie tam w wyniku zaplątania się w sieci rybackie (około 72%), a jedynie 13% w wyniku polowań. W skali całego gatunku największym zagrożeniem są jednak te drugie.
Manaty bywają uważane za szkodniki. Zdarza się, że żerują one na polach ryżowych. Pomimo działań zapobiegawczych rzadko udaje się ochronić przed nimi zbiory. Niszczenie pól zdarza się wyłącznie w porze deszczowej (sierpień i październik). Innym polem konfliktu z człowiekiem jest niszczenie sieci rybackich – w 81% przypadków zaplątania się w sieci manaty niszczą je. Przypuszcza się, że prowadzą nocny tryb życia – żerowanie na polach ryżowych obserwowano o tej porze doby.
Pośrednim zagrożeniem dla manatów jest niszczenie siedlisk: budowa zapór na rzekach, wycinanie namorzynów na opał, przekształcanie delt w pola ryżowe oraz zamulanie lagun i rzek w wyniku zwiększonej erozji w górnych biegach rzek.
Manat afrykański jest zazwyczaj samotnikiem, dość często można jednak spotkać matkę z młodymi lub niewielkie stada liczące od 3 do 15 osobników (najczęściej jednak są to grupy rodzinne liczące 4-6 osobników). Zachowania rozrodcze są słabo zbadane – prawdopodobnie samica kopuluje z kilkoma samcami. W trakcie godów osobniki rozpryskują wodę płetwami i obracają się w niej, aby przyciągnąć uwagę potencjalnego partnera. Podejrzewa się, że zwierzęta te mogą rozmnażać się przez cały rok, choć wiele lokalnych populacji preferuje okres między czerwcem, a wrześniem. Do porodu dochodzi w płytkich lagunach. Zwykle rodzi się 1 młode, które w momencie urodzenia mierzy od 1 do 1,05 m długości.
