Hiena jaskiniowa (Crocuta crocuta spelaea) – podgatunek temporalny krokuty cętkowanej. Występował od Półwyspu Iberyjskiego do wschodniej Syberii. Należy do najlepiej poznanych zwierząt epoki lodowcowej. Jego pozostałości znaleziono w wielu europejskich jaskiniach. Hiena jaskiniowa była wysoce wyspecjalizowana, z cechami progresywnymi i regresywnymi rozwiniętymi bardziej niż jej współczesna afrykańska krewna. Polowała na megafaunę (w największym stopniu na tarpany dzikie, żubry pierwotne i nosorożce włochate), czego skutkiem jest akumulacja setek kości wielkich ssaków plejstocenu na obszarach takich jak poziome jaskinie, leje krasowe, doły z błotem i bagniste obszary wzdłuż rzek.
Przyczyna wyginięcia hieny jaskiniowej nie została w pełni zrozumiana. Mogła ją spowodować kombinacja czynników, włączając w to zmiany klimatyczne i konkurencję ze strony innych drapieżników.
Ostateczna przyczyna wyginięcia hieny jaskiniowej została słabo poznana. Jako możliwą przyczynę wysuwano zmiany klimatyczne, nie wystarczą jednak one do wyjaśnienia całkowitego zniknięcia tego zwierzęcia. Choć ekstremalnie zimne warunki po ostatnim maksimum glacjalnym zredukowały ulubione siedliska hieny jaskiniowej w Europie Północnej i odseparowały jej populacje od afrykańskich krewnych, pozostały zdatne do życia miejsca w Europie Południowej i Środkowej, a zwierzę przetrwało wiele poprzednich chłodnych okresów plejstocenu. Na Półwyspie Iberyjskim zmiany klimatyczne zostały wykluczone jako jedyna przyczyna wymarcia hieny jaskiniowej, albowiem choć ostatnie maksimum glacjalne spowodowało masowe wymieranie kilku gatunków zdobyczy hieny jaskiniowej, jeleń szlachetny i kilka innych gatunków roślinożerców przetrwały, mogąc w dalszym ciągu dostarczać populacjom hien jaskiniowych potrzebnej zdobyczy. Przynajmniej w Europie Zachodniej wymarcie hieny jaskiniowej zbiega się w czasie ze zmniejszeniem się zasięgu terenów trawiastych 12 500 lat temu. Wystąpił znaczący spadek nizinnych siedlisk odpowiednich dla hien jaskiniowych w Europie z odpowiadającym mu wzrostem areału lasów mieszanych. Hieny jaskiniowe w tych warunkach przegrywały konkurencję z wilkiem szarym i człowiekiem. Populacje hieny jaskiniowej zaczęły maleć około 20 000 lat temu, całkowicie znikając w Europie Zachodniej między 14 000 a 11 000 lat temu, na pewnych obszarach jeszcze wcześniej.
