Guzowiec krokodylowy, Guzowiec chiński, Jaszczurka guzowata krokodylowa
Jaszczurka krokodylowata, guzowiec krokodylowy, guzowiec chiński, jaszczurka guzowata krokodylowa (Shinisaurus crocodilurus) – gatunek jaszczurki z rodziny Shinisauridae. Występuje nad brzegami rzek i górskich strumieni w południowo-zachodnich Chinach i Wietnamie. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Shinisaurus. Nazwa gatunkowa crocodilurus (krokodylowaty, krokodylowy) nawiązuje do podwójnego rzędu dużych rogowych łusek występujących na ogonie gada, podobnie jak u krokodyli.
Shinisaurus jest stosunkowo niewielką jaszczurką, dorastającą do niespełna 40 cm długości. Jego skórę pokrywają duże, guzowate łuski. Ogólna morfologia szkieletu pozaczaszkowego jest pierwotna dla kladu Anguimorpha i mało wyspecjalizowana – Conrad nie stwierdził w nim obecności żadnej jednoznacznej autapomorfii, dla szkieletu pozaczaszkowego diagnostyczna jest jednak występująca w nim charakterystyczna kombinacja cech prymitywnych i zaawansowanych. Również budowa czaszki łączy cechy prymitywne i zaawansowane, jest jednak bardziej autapomorficzna niż szkielet pozaczaszkowy – Conrad wyróżnił w niej siedem autapomorfii.
Jaszczurka krokodylowata żyje nad górskimi strumieniami, w wilgotnych środowiskach o rocznej sumie opadów wynoszącej około 200 cm, na wysokości do 1500 m n.p.m. Żywi się głównie larwami płazów, rybami, wodnymi owadami i ziarnami trawy. Aktywna jest głównie ranem i wieczorem. Od października do marca w grupach hibernuje w pniach drzew lub szczelinach skalnych. Jest gatunkiem jajożyworodnym – na wolności rozmnaża się w lipcu i sierpniu. Dobrze pływa – niepokojona ucieka do wody. Pod powierzchnią może przebywać 10–20 minut, jednak zaobserwowano żyjącą w niewoli jaszczurkę, która przebywała pod powierzchnią przez sześć godzin.
W 2003 roku opisano populację jaszczurek krokodylowatych występującą w północno-wschodnim Wietnamie, jedyną poza południowo-zachodnimi Chinami. Osobniki te żyją na wysokości 400–800 m n.p.m. Analizy morfologiczne oraz genomu mitochondrialnego dowodzą, że osobniki wietnamskie nie różnią się od populacji chińskich.
W latach 80. XX wieku jaszczurki krokodylowate często wywożono do Stanów Zjednoczonych, gdzie były hodowane jako zwierzęta domowe. Jaszczurki te są jednak trudne w hodowli, bardzo mało aktywne i mocno gryzą, dlatego popyt na nie wśród prywatnych hodowców gwałtownie spadł. Niszczenie siedlisk oraz zabijanie zwierząt przez ludzi są głównymi zagrożeniami dla jaszczurek krokodylowatych. Całkowitą liczebność chińskiej populacji w 1999 roku szacowano na około 3000 osobników. W kilku miejscach w Chinach gatunek znajduje się pod całkowitą ochroną, jest też wpisany do aneksu II konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem.
