Pustułka
Pustułka zwyczajna, pustułka, sokół pustułka (Falco tinnunculus) – gatunek średniej wielkości ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych (Falconidae). Zamieszkuje Eurazję i Afrykę. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Dz
DzienneMi
MięsożerneNa
NadrzewneZw
Zwierzęta drapieżneDrapieżnictwo – bywa definiowane jako sposób odżywiania się organizmów, polegający na wykorzystaniu jako pokarm ciała innego zwierzęcia i w ...
Zw
Zwierzęta szybująceLot ślizgowy – rodzaj lotu, w którym poruszający się obiekt nie jest w jego trakcie napędzany.Pojęcie stosowane jest do: samolotów oraz inny...
Zw
Zwierzęta oswojoneLą
LądoweSt
StadneJa
JajorodneJajorodność – najbardziej rozpowszechniona forma rozrodu płciowego zwierząt, polegająca na rozwoju zarodkowym w jaju wydalonym z organizmu matk...
La
Latające ptakiZw
Zwierzęta monogamiiMonogamia – najbardziej rozpowszechniony typ związku małżeńskiego, w którym jedna osoba związana jest trwale z jednym partnerem. Monogamicznos...
Sa
SamotneKo
KolonijneKolonia – forma współżycia organizmów, np. kolonia lęgowa lub forma życiowa organizmów (morfologia, fizjologia) polegająca na tworzeniu prze...
Sp
SpołeczneCz
Częściowy migrantC
zacznij od...Średniej wielkości sokół. Grzbiet i pokrywy skrzydłowe zawsze rdzawobrązowe z czarnymi, trójkątnymi plamami, również pazury są czarne. Samica jest bardziej brązowa z wierzchu i ma kreskowaną głowę. U obu płci spód ma kremową barwę o gęstym nakrapianiu. Niebieskawoszary ogon jest długi, u samca z widoczną z daleka szeroką, biało obrzeżoną, czarną pręgą, u samicy oprócz szerokiej, czarnej pręgi występuje szereg węższych, ciemnych prążków. Rozszerza się na końcu. Skrzydła wąskie, długie i ostro zakończone na kształt sierpa. Na lotkach widoczna czerń. Głowa i ogon samca popielate z delikatnym wąsem, wierzch ciała rdzawoczerwony z ciemnymi plamami, spód ciała jaśniejszy z żółtawym nalotem oraz czarnymi kropkami i kreskami. Kuper i wierzchnia strona ogona u samca są niebieskoszare. Samica na grzbiecie brązowa, głowa popielata z czarnymi plamkami i prążkami. Jest mniej kontrastowa.
Nogi, obwódka wokół oczu i woskówka na dziobie żółte, oko prawie czarne. Górna część dzioba jest zakrzywiona i zachodzi na część dolną. Młode samce pustułki są podobne do samicy i dopiero z wiekiem nabierają właściwych barw. Z większej odległości pustułki rozpoznawalne są przede wszystkim po charakterystycznym zawisaniu z trzepotaniem skrzydłami nad jednym miejscem.
Długość życia: maksymalnie do 15 lat.
Helbig w latach 90. XX w., w oparciu o analizy genetyczne potwierdził bliskie pokrewieństwo pustułek i trzech gatunków z grupy Hypotriorchis – kobuza (F. subbuteo), sokoła skalnego (F. eleonorae) i sokoła śniadego (F. concolor).
Zamieszkuje prawie całą Europę po wyżyny i wysokie Alpy oraz do wschodniej Azji z wyjątkiem koła podbiegunowego, Afrykę – północ kontynentu oraz szeroki pas na południe od Sahary. W Europie najwięcej pustułek zasiedla Europę Zachodnią – Niemcy, Wielką Brytanię, Francję, Hiszpanię. Obserwuje się stopniowe zasiedlanie miast wschodniej Europy.
W Polsce dawniej średnio liczny, obecnie nieliczny ptak lęgowy, rozpowszechniony, najliczniejszy sokół w całym kraju przez cały rok. Występuje też w Tatrach. Nie wszędzie jednak spotkanie z tym drapieżnikiem jest jednakowo prawdopodobne. Najrzadziej widuje się go na północy i północnym zachodzie. Zimą pustułki są nielicznie widywane, regularnie jedynie na zachodzie. Przylatują od początku marca do połowy kwietnia. Zaczynają odlatywać w sierpniu, kończąc ten proces w listopadzie (najczęściej jednak w październiku). Od lat 60. i 70. XX wieku jej liczebność spadała, choć krótkoterminowy trend liczebności w latach 2007–2018 uznano za stabilny. Według szacunków Monitoringu Ptaków Drapieżnych, krajowa populacja w latach 2013–2018 liczyła 4400–5400 par lęgowych. Spośród ptaków drapieżnych łatwa do obserwacji, lecz pomimo to bardzo często mylona z krogulcem lub kobuzem. Najliczniej zasiedla polskie tereny uprawne (w ostatnich dekadach coraz rzadziej) i blokowiska miejskie. Liczebność miejskich ptaków jest na stabilnym, a nawet wzrostowym poziomie, gdyż wiele osiedli sprowadza pustułki i pomaga w gniazdowaniu w celu odstraszania gołębi. Zauważono też zasiedlanie nowych miast we wschodniej i północnej Polsce. Na 300–350 par pustułek żyjących na Nizinie Mazowieckiej w 2004 roku aż 1/3 z nich mieszkała w miastach.
Zadrzewienia śródpolne z kępami wysokich drzew, głównie sosen, obrzeża rozległych lasów wśród pól i łąk, szpalery, w górach okolice skał z porębami leśnymi. Bardzo często w okolicach bezleśnych, rolnych i terenach zurbanizowanych w centrach dużych miast. Gnieździ się na obrzeżach większych drzewostanów, urwiskach kamieniołomów i piaskowni, wśród skał i w centrach miast na wysokich budynkach. Szklane i metalowe konstrukcje i wieże kościołów pełnią funkcje zastępcze dla naturalnych urwisk i półek. Już w XIX wieku pustułki rozpoczęły się adaptować do życia w śródmiejskich dzielnicach. Unika natomiast całkowicie zagospodarowanych pól uprawnych, wydm i stepów.Pustułki lubią przesiadywać na przydrożnych słupach, liniach energetycznych i innych dobrze widocznych obiektach. Ignorują zwykle przejeżdżające pojazdy. Żerują zwykle na otwartych przestrzeniach z niską, kępowatą roślinnością, gdzie łatwo o małe ssaki.
Pustułki są częściowo osiadłe. Wędrówek podejmują się populacje zamieszkujące obszary północne lub osobniki młodociane. Zwykle lecą samotnie, tylko niekiedy przemieszczają się w grupkach po kilka osobników. Starsze lecą na południe Europy, a młodsze do Afryki. Najczęściej obserwowana w trakcie zawisania w powietrzu, gdy trzepocze skrzydłami. Długi ogon pomaga w gwałtownym wykonywaniu powietrznego zwisu. Nawet wśród miejskiego zgiełku jej obecność daje się poznać po przenikliwym pisku – wysokiego, szybko powtarzanego „kijkijkijkij”. Odzywa się zwykle w locie.
Zależne od miejsca występowania. Na terenach wiejskich głównie owady (również pszczoły), myszy domowe, badylarki, norniki, nornice, ryjówki, krety i inne gryzonie (70% pokarmu). Pustułki żyjące w miastach (bez pól i parków, z bardziej gęstą zabudową) polują niemal wyłącznie na ptaki, w szczególności na wróble, szpaki, sikory, drozdy, mazurki, skowronki i bardzo zwinne jerzyki. Chętnie wybiera na pokarm niedoświadczone młode, bo przez długi ogon jej lot cechuje ograniczona zwinność i szybkość. Jeśli na terenie miasta znajduje się więcej wolnej przestrzeni, częściej stara się chwytać gryzonie. Na skalistych obszarach poluje również na jaszczurki zwinki. Większy udział w diecie w ciepłych regionach odgrywają gady i owady.
W wybranym miejscu zawisa z opuszczonym ogonem i uniesionymi, szybko poruszającymi się skrzydłami i w razie dostrzeżenia zwierzyny ostro pikuje w dół. Często manewr musi powtarzać, bo nie kończy się on sukcesem. Tam, gdzie jest większa obfitość pokarmu, jak świeżo skoszone łąki, można spotkać większą liczbę tych ptaków, choć poza okresem lęgowym prowadzą one samotniczy tryb życia. Polowania na ptaki zdarzają się zwykle latem, zwłaszcza w lipcu, i zimą, szczególnie w styczniu. Skuteczność łowów jest bardzo dobra, gdy weźmie się pod uwagę słabe przystosowanie pustułki do takiej zwierzyny – słabe i krótkie nogi oraz długie sterówki powodują wolniejszy lot niż u kobuza czy sokoła wędrownego. Skutkuje to odpowiednią taktyką polowania – chwyta przeważnie ptaki, które siedzą na dachach lub unikają przemoczenia piór przez deszcz lub śnieg. Zimą jej ofiary są o tyle łatwiejsze do schwytania, że często skupiają się w stada. Drapieżnik ma jednak problem ze ściganiem zwierzyny w locie. Wiosną i jesienią łupem padają głównie nornikowate.
Gatunek monogamiczny. Zdarza się jednak, że samce kojarzą się z dwiema samicami.
Najczęściej w starych gniazdach po wronach, srokach i innych krukowatych, szponiastych lub czaplach, umieszczone w górnych partiach wysokich sosen, w szczelinach skalnych i bardzo rzadko w dziuplach drzew, a także w załomach i na gzymsach murów miejskich budynków i wież. Korzysta także ze skrzynek lęgowych, zwłaszcza typu półotwartego.
Około połowy maja (również od marca do czerwca) składa 3–7 jaj, które są równobiegunowe, owalne o tępych biegunach, o średnich wymiarach 40 × 32 mm i ubarwieniu białożółtym, szaroróżowym lub ceglastoróżowym z gęstymi plamami koloru rdzawobrązowego.
Od złożenia ostatniego jaja trwa ok. 28–32 dni. Samiec karmi partnerkę jeszcze nawet przed złożeniem jaj. Robi to, aż potomstwo nie osiągnie 10. dnia życia. Młode przebywają w gnieździe przez okres 27–35 dni. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 10 miesięcy.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje pustułkę zwyczajną za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Organizacja BirdLife International w 2015 roku szacowała liczebność populacji europejskiej (wraz z Turcją) na 409–603 tysiące par lęgowych. Obliczona na podstawie tych szacunków liczebność światowej populacji mieści się w przedziale 4–6,5 miliona dorosłych osobników, należy jednak pamiętać, że IUCN wciąż włącza do tego gatunku pustułkę skalną. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy.
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ochrony czynnej, np. poprzez wywieszanie budek lęgowych. Na Czerwonej liście ptaków Polski pustułka została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC).
Na terenach rolniczych głównym zagrożeniem jest stosowanie DDT i jego pochodnych (od lat 60. notuje się stopniowy spadek liczebności pustułek w Polsce). Niegdyś myśliwi mylili tego ptaka z krogulcem i dokonywali jego odstrzału. Proceder stracił na sile wraz z objęciem krogulca w 1976 roku prawną ochroną. Negatywnie odbija się również zmniejszenie różnorodności krajobrazu rolniczego. Jednak nie tylko człowiek ma obecnie wpływ na populację pustułek. Kruki plądrują gniazda tego drapieżnika i zmniejszają sukces lęgowy. Z kolei wycofujące się z wielu miejsc wrony pozbawiają ten gatunek gniazd, które chętnie zajmował. Podobnie rzecz się ma ze zmniejszającymi się liczebnie koloniami gawronów. W miastach na populację pustułki negatywny wpływ ma ocieplanie budynków, pozbawiające je pęknięć w murach i nisz po wypadniętych cegłach, a także zasłanianie siatkami otworów wentylacyjnych w stropodachach.
