Kawia domowa

Wygląd

Kawia domowa jest gryzoniem o krępym ciele, krótkiej szyi, bardzo krótkich kończynach, krótkim pysku. Nie ma ogona lub jest on jedynie w formie szczątkowej. Sierść jest krótka, gruba, z delikatnym podszerstkiem. Odmiany długowłose występują stosunkowo rzadko. Według „Małego słownika zoologicznego” długość ciała tych zwierząt osiąga 22–35 cm, zaś według „The Guinea Pig Handbook” Sharon Vanderlip 20,3–25,4 cm. Samce są wyraźnie większe od samic. Poszczególne źródła określają masę ciała dorosłych samic w przedziale 700–900 g (700–850 g, 700–900 g, 750–900 g), zaś samców w przedziale 900–1200 g (950–1200 g, 900–1200 g, 900–1200).

Kawia domowa ma dwie kończyny przednie i dwie kończyny tylne. Przednie są zakończone czterema palcami, a tylne trzema. Każdy palec wyposażony jest w opuszkę oraz pazur. Na kończynach przednich występuje duża opuszka nadgarstkowa, oraz opuszka śródręczna, a na kończynach tylnych opuszka stępowa oraz śródstopowa.

Włosy czuciowe ulokowane są na powierzchni bocznej koło nosa w 5 lub 6 rzędach – pod brodą, oraz koło oczu.C. porcellus w formie dzikiej miała sierść wybarwioną na kolor szary lub brunatny, ułatwiający ukrycie się przed wrogami, natomiast w hodowlach hobbystycznych uzyskano liczne odmiany o zróżnicowanych formach włosa i o zmiennym wielokolorowym ubarwieniu – (jedno-, dwu- lub trójbarwne) łaciatym lub cętkowanym z kolorami od białego do beżowego i czarnego. Między płciami nie występują różnice w strukturze płaszcza lub kolorów.

Kawia domowa ma uzębienie hipselodontyczne, czyli rosnące przez całe życie zwierzęcia, ze stosunkowo długą koroną i otwartymi korzeniami. Ten typ uzębienia wymaga ciągłego ścierania. Składa się ono z 2 par siekaczy, 2 par przedtrzonowców i 6 par trzonowców. Siekacze żuchwy są znacznie dłuższe od ich odpowiedników w szczęce. Między siekaczami, a zębami przedtrzonowymi znajduje się diastema. Żuchwa jest nieznacznie węższa niż szczęka. W porównaniu do uzębienia innych gryzoni, kąt zgryzu trzonowców i zębów przedtrzonowych jest duży. Kręgosłup składa się z 32–36 kręgów – formuła kręgowa: C7, Th13–14, L6, S2–3, C4–6. Kawie domowe mają wyjątkowo długą jak na gryzonia okrężnicę, która stanowi 60% całej długości jelit.

Przedstawiciele obu płci mają po jednej parze sutków zlokalizowanych w strefie pachwinowej. Wygląd zewnętrznych cech płciowych jest podobny u przedstawicieli obu płci. Zarówno u samców, jak i u samic, genitalia są położone bezpośrednio koło odbytu. Rozróżnienie jest możliwe głównie poprzez zbadanie zewnętrznych narządów płciowych. Po delikatnym ściśnięciu ich u samca, wysunie się prącie, natomiast w pobliżu odbytu samicy widoczny jest mały, pozbawiony owłosienia obszar skóry w kształcie litery Y, który okrywa pochwę. Poza okresem rui i porodu pochwa jest osłonięta błoną. Kanał pachwinowy samca, w którym ulokowane są jądra jest otwarty przez cały czas życia zwierzęcia. Z tego powodu, po ewentualnej kastracji samca zwiększa się ryzyko wypadania narządów z jamy brzusznej. Samce są wyraźnie większe od samic.

Dystrybucja

Geografia

Naukowcy wskazują, że za typowe siedlisko dzikich populacji kawii domowych należy uznać obszary z wysoką i gęstą roślinnością, dającą zwierzętom ochronę przed atakami drapieżników. Jednocześnie obszary te winny graniczyć z terenami o niskiej roślinności, czyli miejscami żerowania. Najprawdopodobniej jednak kawie te nie funkcjonują już w naturalnych, dzikich, pokrytych trawą terenach. W przeszłości – być może – zamieszkiwały tereny położone na wysokości od poziomu morza do 4000 m n.p.m., ze średnią temperaturą dnia 22 °C, w nocy do –7 °C.

Typową lokalizacją występowania gatunku jest brazylijski stan Pernambuco. Lokalizacja ta bywa jednak kwestionowana. Autorzy „Mammal Species of the World” wskazują, że C. porcellus jako forma udomowiona może być traktowana jako zwierzę bez ustalonych dzikich populacji. Współczesny zasięg hodowli cuy w krajach Ameryki Południowej jest wyraźnie mniejszy od tego z okresu podboju kontynentu przez europejczyków. Indianie zamieszkujący wyżyny Peru, Ekwadoru i Boliwii utrzymują tradycję hodowli C. porcellus jako element ich kultury materialnej. Ostrożne szacunki liczebności tych zwierząt w latach 60. XX wieku mówiły o 5 milionach w Peru oraz dwóch milionach zwierząt w Ekwadorze i Boliwii. Natomiast na terenach pozostałych państw obejmujących swymi granicami Andy mniej niż 500 tysięcy. Według danych opublikowanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) w 2014 roku, w krajach andyjskich (głównie w Peru, Ekwadorze, Kolumbii i Boliwii) pogłowie kawii domowych szacuje się na 36 milionów zwierząt. Publikacja FAO informuje, że z tej populacji pozyskuje się rocznie 116 500 ton mięsa z 65 milionów wyhodowanych kawii domowych.

Zasadnicze populacje podlegają hodowlom na całym świecie.

Nawyki i styl życia

Kawia domowa wykazuje aktywność dobową zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy. Jest zwierzęciem stadnym, silnie terytorialnym, społecznym. Kawie żyją w małych grupach po 5–10 osobników, tworząc związki monogamiczne lub poligamiczne. Wzorując się na obserwacjach spokrewnionych gatunków kawii, przyjmuje się, że ewentualne dzikie populacje kawii domowej mieszkają w norach lub szczelinach. Nie kopią własnych nor, ale raczej zajmują te, opuszczone przez inne zwierzęta. Kawie wyznaczają swoje terytorium oznaczając je wydzieliną z gruczołów odbytu i moczem. Samce bronią swojego terenu poprzez ostrzeżenia dźwiękowe, zachowania agonistyczne, potrząsanie zadem, ale także i podjęcie ewentualnej walki. Przedstawiciele populacji udomowionej są łagodniejsi od swych dzikich krewniaków, wykazują mniejszy stopień agresji, ale kawia domowa może przeciwnika podgryzać, ciągnąć za ucho, czy szarpać sierść.

Kawie domowe silnie zżywają się z członkami swojego stada, więc rozdzielenie zwierząt wywołuje u nich stres. Ale na pojawienie się nowego, obcego osobnika kawie reagują agresją i próbują przegonić intruza.

Kawie potrafią dobrze kopać tunele, mieszkają w norach, ale nie budują gniazd. Funkcjonują na powierzchni. Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku 6–8 tygodni (lub 4–5), a samce w wieku 2–3 miesięcy lub 9–10 tygodni. Virginia C. G. Richardson, weterynarz i wieloletnia hodowczyni kawii domowych, podaje rozgraniczenie między dojrzałością płciową przedstawicieli obu płci, a wiekiem w którym przystępują do rozmnażania. Jej zdaniem samice osiągają dojrzałość w wieku 4–6 tygodni, a do rozmnażania przystępują po osiągnięciu 4−5 miesięcy i masy ciała 500 g, zaś samce są dojrzałe w wieku 3−5 tygodni, lecz do rozmnażania przystępują dopiero po osiągnięciu 3−5 miesięcy i 550 g. Cykl rujowy trwa 15−17 dni, a okres rozrodczy samicy obejmuje okres 4−5 lat. Jeśli samica nie wyda na świat pierwszego miotu przed osiągnięciem 6 miesięcy życia, jej spojenie łonowe podlega mineralizacji, co może uniemożliwiać poród sposobem naturalnym, bez cięcia cesarskiego. Po ciąży trwającej 60–70 dni (lub 59–72 ze średnią 63) dni samica rodzi zwykle 1–6 młodych (przeciętnie 4, a według innych źródeł 3–4) o masie ciała 60–110 g, 100 g lub 85–95 g, które są karmione przez matkę od 14 do 21 dni. Młode rodzą się z otwartymi oczami. Po 21 dniach życia osiągają masę ciała 165–240 g, a po 8–9 miesiącach osiągają wymiary dorosłych osobników. Rozpoczęcie karmienia młodych przez matkę dopiero po upływie 12–24 godzin od porodu jest naturalne i nie należy na siłę przyspieszać tego procesu. V. Engelbert podaje, że mleko samicy zawiera 6–7% tłuszczu, ale zdaniem Virginii Richardson tłuszczu w mleku kawii domowej jest 3,9%, białka 8,1%, a laktozy 3%. Młode kawie mogą zaczynać przyjmowanie stałych pokarmów już w 4–5 dniu.

Kawie domowe osiągają wiek 6–8 lat lub 4–8 lat (ze średnią dla zwierząt żyjących w niewoli 5 lat). Maksymalny odnotowany wiek: 14 lat.

Kawie domowe mają dobrze rozwinięty słuch. Dzięki czterem zwojom ślimaka w uchu wewnętrznym mogą słyszeć dźwięki nawet o częstotliwości 33000 Hz. Są zwierzętami socjalnymi i komunikują się między sobą między innymi za pomocą wydawanych dźwięków. Wśród odgłosów kawii domowych wyodrębniono 11 (lub 10) typów sygnałów. Można wyróżnić sygnały alarmowe, godowe i służące komunikacji między rodzicami a małymi, do potwierdzania bliskości, wyrażenia niepokoju, czy pobudzenia przy podawaniu pokarmu. Sygnały są zróżnicowane – poszczególne ich rodzaje bywają określane jako skomlenie, gwizdy, mruczenie, piski czy ćwierkanie. Gdy młode kawie zostają oddzielane od matki, wydają dźwięki, na które samica odpowiada. Przeprowadzone badania wykazały, że samice intensywniej reagowały na głos swoich dzieci w stosunku do potomstwa innych samic. To dowodzi, że zwierzęta rozpoznają się po głosie.

Wzrok kawii domowej jest dobrze rozwinięty. Zwierzę rozróżnia kolory: niebieski, zielony, żółty i brązowy. Dzięki usytuowaniu oczu, kawia ma duży kąt widzenia i może patrzeć do przodu i na boki bez obracania głowy.

Styl życia

Lądowe, Przedspołeczne, Zwierzęta pasące się, Żyworodne

Zachowanie sezonowe

Nie migrujące

Dieta i odżywianie

Kawia domowa jest zwierzęciem roślinożernym. Jej uzębienie ma charakter elodontyczny, czyli rośnie przez całe życie zwierzęcia i wymaga ciągłego ścierania. Zarówno ścieranie zębów, jak i wspieranie motoryki przewodu pokarmowego wymaga diety o dużej zawartości włókna. Zawartość błonnika pokarmowego powinna osiągać minimum 10% lub 13,5% masy pokarmowej (optymalnie 12–16%), białka 18–20%, zaś tłuszczu, który jest przez organizm kawii pozyskiwany ze składników diety na bazie warzyw, 2–5%. W okresie laktacji i karmienia młodych dieta samicy powinna mieć zwiększony udział białka do 20–26%, oraz wapnia. Niedobory mogą grozić toksemią, ketozą, kwasicą metaboliczną i hipoglikemią.

Kawie domowe w hodowli powinny być karmione sianem (wskazana zawartość tymotki łąkowej w składzie), oraz gotowymi, specjalistycznymi karmami, których skład jest dostosowany do wymogów dietetycznych tych zwierząt. Kawie domowe nie powinny otrzymywać pokarmów o zbyt wysokiej zawartości wapnia (np. w postaci lucerny), zaś dieta powinna być bogata w witaminę C. Dietę tych zwierząt można uzupełniać warzywami: pietruszką, marchwią (korzeń i liście), czerwoną i zieloną papryką, zielem mniszka, liśćmi kapusty, rzodkiewki i buraków. Dietę można także uzupełniać owocami: jabłkami czy winogronami, które powinny jednak stanowić nie więcej niż 5% dziennej racji pokarmowej, a podawane winny być jedynie jako smakołyki. Weterynarze nie zalecają podawania większości sprzedawanych smakołyków (np. dropsów jogurtowych), których skład w znacznej mierze opiera się na węglowodanach i mogą być przyczyną zaburzeń trawiennych.

W związku z tym, że organizm kawii domowej nie dysponuje enzymem oksydazą gulonolaktonową niezbędnym na ostatnim etapie biosyntezy witaminy C (kwasu askorbinowego), w czego konsekwencji jej nie syntetyzuje, może być potrzebna jej suplementacja. Dobrze zbilansowana dieta warzywna (kapusta, pietruszka, szpinak, warzywa liściaste, brokuły) może zapewnić odpowiedni poziom kwasu askorbinowego u zdrowego zwierzęcia. Oprócz warzyw bogatych w tę witaminę kawia może doraźnie otrzymywać mały kawałek pomarańczy, lub odpowiednią dawkę w postaci preparatów weterynaryjnych. Zwierzę powinno w sumie otrzymywać 10 mg witaminy/kilogram masy ciała/dobę. W okresie ciąży należy dawkę zwiększyć do 30 mg/kg/dzień, zaś w sytuacji leczenia szkorbutu, nawet do 50–100 mg/kg/dobę. Według innych źródeł zapotrzebowanie stałe wynosi od 10 do 30 mg/kg dziennie, a u chorych, młodych, samic w ciąży i zwierząt z niedoborem – do 50 mg/kg dziennie. Należy jednak wystrzegać się stosowania zbyt wysokich dawek tej witaminy, bowiem mogą wówczas wpływać na zahamowanie wzrostu zwierzęcia. Suplementacja witaminy C w formie rozpuszczonej w podawanej zwierzętom wodzie nie jest zalecana, bowiem w takiej postaci szybko ulega degradacji.

Kawia ugruntowuje swoje nawyki żywieniowe już w młodości i trudno je później zmienić. Przewód pokarmowy tych zwierząt jest wrażliwy i zwierzęta źle znoszą gwałtowne zmiany w diecie, co może prowadzić do utraty apetytu i podenerwowania, a nawet do kwasicy metabolicznej czy niedrożności przewodu pokarmowego. Negatywną reakcję może wywołać nawet zmiana gatunku podawanej karmy. Z tego powodu zwierzęta żywione karmą wieloskładnikową powinny jednorazowo otrzymywać taką jej porcję, by musiały zjeść wszystkie elementy, a nie przyjmować je wybiórczo.

Ze względu na stosunkowo niską jakość pożywienia dostępnego na wolności kawie wykazują także skłonność do koprofagii i w ciągu dnia chętnie przeżuwają one własne odchody. Zwykle jedzą granulki kału bezpośrednio z odbytu. W środowisku naturalnym cecha ta pozwalała na odzyskiwanie niewykorzystanych przez organizm składników odżywczych (w tym witaminy B) oraz na optymalizowanie wykorzystania białka. Nie należy powstrzymywać zwierzęcia od tej czynności, bo mogłoby to skutkować utratą masy ciała i zaburzeniami trawiennymi. Nowo narodzone kawie zjadają kał matki, co pozwala na wprowadzenie do ich układu trawiennego niezbędnej flory bakteryjnej przed ich odsadzeniem.

Dieta Roślinożerne, Ludożerne, Owocożerne, Trawożerne

Nawyki godowe

Organizacja humanitarna Heifer International promuje wśród południowoamerykańskiej ludności produkcję kawii domowych na mięso. W ramach pomocy organizacja przekazuje do zainteresowanych gospodarstw jednego samca i siedem samic, które dają początek małej, domowej hodowli. Hodowla stada składającego się z dwóch samców i dwudziestu samic tych zwierząt pozwala na zaspokojenie zapotrzebowanie na mięso dla sześcioosobowej rodziny.

Kawie domowe są zwierzętami stadnymi i niezwykle żywotnymi. W hodowli należy im zapewnić dużo wolnej przestrzeni. Mieszkaniem może być duża klatka dla gryzoni, która nie powinna być mniejsza niż 60 × 80 × 50 cm (inne źródła podają 140 × 50 × 27,5 cm), a dobrze jest zapewnić zwierzęciu w jej wnętrzu domek o wymiarach rzędu 25 × 15 × 15 cm, z otworem wejściowym dopasowanym do wymiarów zwierzęcia. Wskazane jest zapewnienie kawii dostępu do wybiegu, ale niezbędne jest zabezpieczenie sprzętów, a w szczególności urządzeń elektrycznych i przewodów, przed zębami tych zwierząt. Konieczny jest pojemnik na pokarm oraz poidło. Świeża woda powinna być dostępna na bieżąco, a poidła dezynfekowane, by zapobiec infekcji. Dno klatki powinno być wysypane materiałem ściółkowym, który umożliwiałby wsiąkanie moczu, jednak nie powinny to być trociny sosnowe lub cedrowe, których olejki eteryczne mogłyby działać drażniąco na drogi oddechowe zwierząt i zwiększać ryzyko chorób układu oddechowego. Podłoże należy wymieniać codziennie, lub – według innych źródeł – 2 razy w tygodniu. Dno klatki nie powinno mieć formy rusztu z kraty, bowiem między szczeblami mogą się klinować łapy, co mogłoby stanowić potencjalne zagrożenie dla zwierzęcia oraz skutkować zapaleniem i ropniami opuszek palcowych. Kawie nie potrafią skakać, więc klatka nie musi być wysoka (wystarczy ok. 25 cm) i nie musi być zabezpieczana od góry. Temperatura powietrza powinna zawierać się w przedziale 18,3–26,1 °C, a według innego źródła 17–24 °C. Shannon M. Riggs podkreśla, że kawie nie powinny przebywać w temperaturze wyższej niż 26 °C, bowiem są podatne na przegrzanie.

Jednym z najistotniejszych wymogów prawidłowej hodowli kawii domowych jest prawidłowa dieta. Karma nie może być stęchła i wysuszona, a także przechowywana i podawana w stanie rozdrobnionym, bowiem w takiej paszy witamina C, która jest niezbędnym składnikiem prawidłowej diety, ulega szybkiej degradacji. Kawie nie powinny także być karmione paszą dla królików, bez odpowiedniej suplementacji tej witaminy.

Zdrowa kawia domowa ma lśniące, niezmierzwione futerko. Jest aktywna, ma apetyt, reaguje na bodźce zewnętrzne i nie stroni od członków swojego stada. Zmierzwiona, matowa, nastroszona sierść może być oznaką stanu chorobowego. Podobnie: unikanie kontaktu, osowiałość, brak apetytu i reakcji na bodźce. Zwierzę wyglądające lub zachowujące się w sposób nietypowy należy oddzielić od reszty grupy i obserwować. W przypadku pojawienia się innych objawów (np. biegunki, wycieku z nozdrzy, oczu lub uszu, wymiotów) należy niezwłocznie poprosić o konsultację weterynarza. Szczególnie groźne mogą być choroby zakaźne, które u prawidłowo pielęgnowanych i żywionych zwierząt powinny się zdarzać bardzo rzadko. Kawii może zagrażać:

salmonelloza wywołana bakteriami z rodzaju Salmonella (objawy: utrata apetytu, wysoka temperatura ciała, biegunka, wymioty) – choroba groźna, w ciągu kilku dni może doprowadzić do śmierci zwierzęcia,
pastereloza wywoływana przez bakterie Pasterella (objawy: ropny wyciek z nosa, biegunka, duszność, kaszel, podwyższona temperatura ciała) – również grozi śmiercią zwierzęcia po kilku dniach od wystąpienia infekcji,
gruźlica, która rozwija się powoli. Zainfekowanie może nastąpić poprzez pokarm (np. z mlekiem od chorej krowy) lub poprzez bezpośredni kontakt z chorym człowiekiem lub zwierzęciem. (Objawy: utrata łaknienia, spadek masy ciała, kaszel, duszność),
rodencjoza (gruźlica rzekoma) wywoływana przez pałeczki rodencjozy (Y. pseudotuberculosis), występujące w wodzie i glebie. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową. (Objawy w formie ostrej: duszność, drgawki; w formie przewlekłej: utrata masy ciała, utrata łaknienia). W formie przewlekłej może spowodować śmierć zwierzęcia w ciągu kilku tygodni, a w formie ostrej w ciągu kilku dni,
liszaj strzygący (przewlekła choroba grzybicza) jest trudna do leczenia (objawy: drobne krosty na skórze, silny świąd, zaczerwienienie skóry, wypadanie włosów. Infekcja rozpoczyna się od głowy i przesuwa się wzdłuż tułowia, doprowadzając do częściowego lub całkowitego łysienia).