Kulon zwyczajny, kulon (Burhinus oedicnemus) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny kulonów (Burhinidae), zamieszkujący Europę poza północną i północno-wschodnią częścią kontynentu oraz Afrykę Północną i Azję zachodnią, środkową i południową. Przylot w kwietniu, odlot w sierpniu–październiku. Zimuje na Półwyspie Iberyjskim, w północnej i wschodniej Afryce oraz południowo-zachodniej Azji.
W Polsce sporadycznie pojawia się na przelotach. Dawniej był to dość liczny ptak lęgowy; uwzględniając współczesne granice kraju, w XIX wieku występował na terenie całego niżu poza Mazurami i Suwalszczyzną. Od początku XX wieku odnotowywano zanik stanowisk lęgowych, jednak gwałtowny spadek populacji kulonów nastąpił w latach 70., a pod koniec wieku był to już ptak skrajnie nielicznie lęgowy (nie więcej niż 2–4 pary). Po roku 2000 nie potwierdzono ani jednego przypadku lęgu, choć odnotowano kilka obserwacji ptaków lub ich ślady w dogodnym siedlisku lęgowym. Nie są znane przyczyny wycofania się kulona z terytorium Polski.
Całkowita długość ciała kulona to ok. 40–44 cm. Rozpiętość skrzydeł zawiera się w zakresie 77–85 cm. Przeciętny osobnik dorosły osiąga masę mieszczącą się w przedziale 290–535 g.
Upierzenie w większości o piaskowej barwie. Biała brew oraz pasek policzkowy. Widoczne ciemne nakrapianie i paski na wierzchnich częściach ciała, natomiast brzuch ma jasny, prawie biały kolor. Kantarek jaśniejszy niż reszta głowy. W locie na małych pokrywach skrzydłowych widoczne wąskie, białe paski z jednym brzegiem ciemnobrązowym, drugim czarnym. Końcówki dużych pokryw skrzydłowych jasnoszare. Spodnia część skrzydła w większości jasna, pierś pokryta ciemnymi wzorami, gardło białe. Spód ogona jasnobrązowy. Długie, mocne, jasnożółte nogi. Dziób krótki o żółtej barwie, z czarną końcówką. Oczy duże i żółte.
Zamieszkuje brzegi rzek, półpustynne stepy i niskie zakrzewienia, suche ugory, tereny uprawne oraz kamieniste obszary.
Kulon zwyczajny prowadzi nocny tryb życia. Płochliwy, w przypadku zagrożenia kuli się, a następnie szybko przemieszcza się do ukrycia.
Głos: donośne triliuuuu lub powtarzane kur-lee. Nawoływanie kulona zwyczajnego jest słyszalne po zmierzchu, może trwać do 30 minut.
Poszukuje jedzenia na ziemi. W skład diety kulona zwyczajnego wchodzą m.in. owady i ich larwy, koniki polne, mrówki, świerszcze, skorki, chrząszcze, równonogi i dżdżownice, czasem również małe ssaki, np. szczury, oraz pisklęta innych ptaków i jaszczurki. Niekiedy zjadają także korzonki i nasiona roślin oraz padlinę.
Gatunek na ogół monogamiczny, ale znane są przypadki, gdzie samiec tworzył pary z dwoma różnymi samicami.
Toki: samiec chodzi na wyciągniętych nogach z głową zniżoną do poziomu reszty ciała, czasem również podnosi ogon. Może również łukowato wyginać szyję i oferować samicy pożywienie.
Habitat: gniazda budowane najczęściej na skalistym podłożu, często w okolicy punktowo porośniętej roślinnością lub w miejscach, gdzie jest ona niska (m.in. pastwiska).
Gniazdo: zagłębienie w ziemi wyłożone muszlami i małymi kamieniami lub fragmentami roślin. Mogą też składać jaja wprost na suchym podłożu.
W większości przypadków samica składa jaja wiosną. W północnej Afryce okres lęgowy trwa od marca do czerwca, w Palestynie od kwietnia do czerwca, od stycznia do czerwca na Wyspach Kanaryjskich. Możliwe dwa lęgi rocznie w normalnych warunkach, częściej jeden ze względu na niską dostępność odpowiednich terenów lęgowych. W ciągu roku może wyprowadzać do pięciu lęgów uzupełniających w przypadku utraty jaj lub śmierci piskląt.
Jaja: samica składa do trzech jaj, najczęściej dwa, zazwyczaj z dwudniowym odstępem między każdym zniesieniem. Mogą mieć kremową lub płowożółtą barwę, ponadto widoczne ciemne plamy i prążki.
Wysiadywanie: trwa 26–27 dni, z udziałem obojga rodziców.
Pisklęta: karmione przez samca i samicę do momentu uzyskania pełnego upierzenia po 36–42 dniach. Ubarwienie w nierzucających się w oczy, kamuflujących kolorach, dodatkowo pisklęta w razie zagrożenia przylegają całym ciałem do podłoża i pozostają w bezruchu. Młode opuszczają gniazdo ok. 2 dni po wykluciu, a lotność uzyskują po ok. 40 dniach.
Pomimo obserwowanego trendu spadkowego w liczebności, Czerwona księga gatunków zagrożonych IUCN od roku 2014 klasyfikuje kulona jako gatunek najmniejszej troski (LC) ze względu na wielkość zamieszkiwanego terytorium oraz wciąż liczne populacje. Liczebność populacji światowej, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, wynosi 360–590 tysięcy dorosłych osobników. Kulon indyjski również jest zaliczany przez IUCN do kategorii najmniejszej troski, jego liczebność nie została jednak oszacowana.
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową oraz wymagający ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznany za gatunek wymarły regionalnie (RE) (dotyczy populacji lęgowej). Zagrożeniami dla tego ptaka są zalesianie i zagospodarowywanie ugorów, regulacja rzek, zatrucie środowiska oraz niepokojenie przez ludzi. Ponadto ptaki oraz ich jaja często padają ofiarą lisów.
