Lis rudy
Królestwo
Gromada
Podtyp
Klasa
Rząd
Podrząd
Rodzina
Rodzaj
GATUNEK
Vulpes vulpes
Wielkość populacji
Unknown
Długość życia
5-15 years
Prędkość maksymalna
50
31
km/hmph
km/h mph 
Waga
3-14
6.6-30.8
kglbs
kg lbs 
Wysokość
35-50
13.8-19.7
cminch
cm inch 
Długość
45-90
17.7-35.4
cminch
cm inch 

Lis rudy , lis pospolity (Vulpes vulpes) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych (Canidae). Występuje na półkuli północnej, w części Azji, w Europie, Ameryce Północnej i północnej Afryce. W XIX wieku został wprowadzony do Australii, gdzie jest obecnie jednym z największych szkodników (gatunek inwazyjny ).

Pokaż więcej

Lis rudy jest największym z przedstawicieli rodzaju Vulpes, jak i najbardziej rozprzestrzenionym przedstawicielem drapieżnych (Carnivora). Rozprzestrzeniony na całej półkuli północnej, od koła podbiegunowego poprzez Amerykę Północną, Europę i Azję. Zasięg jego występowania wzrasta wraz z ekspansją człowieka, dzięki któremu dotarł m.in. na Australię, gdzie jest uważany za szkodnika zagrażającego życiu przedstawicieli tamtejszych ssaków i ptaków. Między innymi z tych przyczyn został wpisany na listę gatunków chronionych IUCN jako gatunek mniejszego ryzyka. Został również umieszczony na liście 100 najbardziej inwazyjnych gatunków.

Lis rudy wywodzi się z Eurazji, gdzie wyewoluował z mniejszych przodków. Ekspansja gatunku objęła najpierw Amerykę Północną, do której gatunek ów dostał się zaraz po zlodowaceniu Wisconsin. Wśród lisów, lis rudy cechuje się najbardziej progresywnymi dla drapieżnych cechami. Należą do nich rozmiar (jest największym przedstawicielem lisów) oraz duża zdolność adaptacyjna do nowych środowisk. Pomimo nazwy gatunkowej, często zdarzają się inne niż rude umaszczenia co jest skutkiem częstych zmian w materiale genetycznym, łącznie z albinizmem i melanizmem. Obecnie wyróżnia się 45 podgatunków lisa rudego, które można podzielić na dwie grupy – rasy duże, zamieszkujące tereny północne, i małe, rezydujące głównie w Azji, przeważnie w jej środkowo-wschodniej części. Lisy rude są zwierzętami społecznymi, których stada przewodzone są przez parę alfa mającą jako jedyna prawo do rozmnażania. Pozostałymi członkami stada są zwykle potomkowie pary alfa, które zostają z rodzicami, by pomóc w opiece nad szczeniętami.

Lis rudy poluje głównie na małe gryzonie, lecz żywi się również zającowatymi, kurowatymi, małymi gadami, bezkręgowcami oraz młodymi kopytnymi. Sporadycznie spożywają również owoce i warzywa. Sam z kolei narażony jest na atak ze strony wilków, kojotów, szakali oraz średnich i dużych kotowatych. Gatunek ma długą historię związków z człowiekiem – był tępiony przez wieki jako szkodnik i surowiec do produkcji futer. Często lis rudy zajmuje ważne miejsce w kulturze lub mitologii różnych ludów. Z powodu swojego rozprzestrzenienia jest jednym z głównych gatunków hodowanych na futra.

Pokaż mniej

Zm

Zmierzchowe

No

Nocne

Ws

Wszystkożerne

Pa

Padlinożercy

Lądowe

Zw

Zwierzęta oswojone

Te

Terytorialne

Ży

Żyworodne

Ko

Kopalne

Zw

Zwierzęta drapieżne

Ja

Jasne

Ur

Urocze

Zw

Zwierzęta monogamii

Sp

Społeczne

Zw

Zwierzęta z hierarchią dominacji

Ni

Nie migrujące

R

zacznij od...

Zw

Zwierzęta z prowincji Kanady
(Kolekcja)

Pu

Puszyste zwierzęta
(Kolekcja)

Wygląd

Lisy rude mają wydłużone ciało i względnie krótkie kończyny. Ogon, który jest długości ponad połowy ciała (ok. 70% długości głowy i tułowia) jest długi i puszysty, dotyka podłoża, gdy lis stoi na łapach. Źrenice są owalne i ułożone wertykalnie. Obecne są migawki, jednak poruszają się one tylko, gdy powieki są zamknięte. Wszystkie cztery palce tylnej kończyny dotykają ziemi podczas chodzenia, natomiast w przednich łapach jeden z palców (palec pierwszy) umieszczony jest wyżej, tak jak u psów. Lisy są niezwykle zwinne i skoczne, mogą w skoku osiągnąć pułap ponad dwóch metrów, co pozwala im na przeskakiwanie ogrodzeń, świetnie pływają. Samice mają zwykle trzy pary sutków, choć spotykane (nawet często!) są też takie, które mają ich nawet do dziesięciu par. Jądra samców są mniejsze niż u lisa arktycznego.

Pokaż więcej

Czaszka jest wąska i wydłużona z małą mózgoczaszką. Kły są względnie długie. Dymorfizm płciowy w budowie czaszki jest bardziej widoczny niż u Korsaków, gdzie czaszki samic są mniejsze od przeciętnej czaszki samca, lecz szersze w części nosowej. Samice mają też zwykle dłuższe kły. Czaszki lisów różnią się od psich dłuższym i węższym pyskiem, szerzej rozstawionymi przedtrzonowcami, smuklejszymi kłami i bardziej wypukłym niż wklęsłym profilem.

Lisy rude są największymi przedstawicielami rodzaju Vulpes, lecz są znacznie lżejsze niż przeciętne psowate. Dla przykładu ich kości kończyn są o 30% lżejsze niż tej samej wielkości kości psie. U tego gatunku wyraźne są szczególne cechy budowy w związku z płcią, wiekiem, rozmieszczeniem na kuli ziemskiej z uwzględnieniem cech indywidualnych każdego osobnika. Przeciętnie dorosłe lisy mają ciało wysokości 35–50 cm w kłębie i długość ciała 49–90 cm, gdzie ogon ma długość ok. 53–60 cm. Uszy mają 7,7-12,5 cm długości, a kończyny tylne 12-18,5 cm. Waga waha się od 2,2–14 kg, gdzie samice zwykle ważą o 15-20% mniej niż samce. Samce mają czaszkę długości 129–167 mm, a samice 128–159 mm. Trop przednich łap ma długość 60 mm i szerokość 45 mm, a tylnych długość 55 mm i szerokość 38 mm. Lisy przemieszczają się z prędkością 6–13 km/h, a podczas biegu uzyskują prędkość 50 km/h. Odstępy między śladami łap wynoszą 25–35 cm. Amerykańskie lisy są zwykle lżej zbudowane, mają dłuższe ciało i wyraźniejszy jest u nich dymorfizm płciowy. Brytyjskie lisy są masywnie zbudowane i mają krótkie ciała, podczas gdy europejskie, kontynentalne lisy mają wielkość i wagę ciała zbliżoną do średniej (podane pow.). Największy schwytany lis to ważący 17,4 kg i mierzący 1,4 m długości samiec. Został upolowany w hrabstwie Aberdeenshire w Szkocji w 2012.

Pokaż mniej

Wideo

Dystrybucja

Geografia

Kraje wprowadzenia

Lisy rude należą do zwierząt o szerokim zasięgu występowania, który wynosi u tych zwierząt prawie 70 mln km². Zajmują całą półkulę północną od koła okołobiegunowego do Ameryki Środkowej i stepów Azji. Są nieobecne na Islandii, wyspach Arktyki, w niektórych partiach Syberii i na pustyniach. Odkryto, że stopniowo przejmuje terytorium lisa polarnego i w przyszłości wyprze ten gatunek. Naukowcy sądzą, że jest to spowodowane ociepleniem klimatu.

Lis rudy Mapa siedliska
Lis rudy Mapa siedliska
Lis rudy
Attribution-ShareAlike License

Nawyki i styl życia

Lisy posiadają zdolność widzenia stereoskopowego, jednak ich wzrok reaguje głównie na ruch. Lisy mają bardzo dobry słuch, mogą usłyszeć odpoczywającego cietrzewia z odległości 600 kroków, latającą wronę z odległości 1/4-1/2 km i pisk myszy z odległości 100 m. Są w stanie zlokalizować dźwięki co do jednego stopnia w zakresie 700–3000 Hz, w wyższych częstotliwościach słabiej. Ich zmysł powonienia jest dobry, lecz słabszy od węchu innych psowatych.

Pokaż więcej

Lisy rude mogą zarówno zajmować ściśle określone terytoria lub prowadzić wędrowny tryb życia. Do znakowania swojego terytorium używają moczu, którym znakują również miejsca, gdzie składowane przez nie jedzenie się wyczerpało, by nie tracić czasu na ich przeszukiwanie. Lisy rude żyją w rodzinnych grupach dzieląc jedno terytorium, lub formują stada, w którym para alfa „przygarnia” odrzucone przez swoją rodzinę lisy. W terenach ubogich w pożywienie może powstać silna hierarchia. Postawionych niżej od pary alfa lisów jest zwykle od dwóch do ośmiu. Są to głównie młode osobniki, które pomagają w wychowie szczeniąt, choć wcześniej mogły być dominującymi członkami stada. Gdy lisięta dorosną, mogą opuścić stado o ile szanse na przejęcie kontroli nad jakimś terenem są duże, w innym przypadku pozostają w rodzinnej grupie kosztem niemożności rozmnażania.

Język ciała lisów rudych składa się z ruchów uszu, ogona i pewnych postaw, oznaczających określone gesty. Pozycje można podzielić na kategorie dominacyjne/agresywne i uległe/strach.

Dociekliwy lis będzie obracać uszami podczas węszenia. Figlarne osobniki będą strzyc uszy i stawać na tylnych łapach. Samce podczas zalotów do samic oraz po udanym przegonieniu intruza obracają uszy na zewnątrz i podnoszą ku górze ogon w pozycji horyzontalnej. Gdy lis rudy odczuwa strach, ukazuje uległość, wygina swe ciało, podkurcza je, wykrzywia kręgosłup łukowato, kuca, wygina ogon do tyłu i do przodu na zmianę oraz kładzie po sobie uszy, przyciskając je do czaszki. Gdy osobnik ukazuje uległość osobnikowi dominującemu wygląda to podobnie, jednak ciało nie jest wygięte, a kręgosłup wykrzywiony łukowato. Uległe osobniki podchodzą do dominujących obniżając swoją postawę tak, aby podczas powitania ich pysk był skierowany ku górze. Gdy dwa równe rangą osobniki walczą o pożywienie obchodzą się i napierają na bok przeciwnika. Wyrażają swoim ciałem mieszaninę agresji i strachu – ciało jest łukowato wygięte, ale nie kucają, ogony nerwowo wyginają się w przód i tył, a uszy kładzione są po sobie, ale nie przyciskane do czaszki. Podczas asertywnego ataku, lisy raczej zbliżają się ku sobie niż bokami, ich ogony uniesione są ku górze, a uszy obrócone na zewnątrz. Atak polega na groźbach – lisy starają się wejść przednimi łapami na przeciwnika i grożą mu otwartym pyskiem. Takie walki zdarzają się prawie wyłącznie u młodych i dorosłych przedstawicieli tej samej płci.

Lisy rude mają szeroką skalę wokalną sięgającą pięciu oktaw. Ostatnie analizy wyróżniają dwanaście różnych dźwięków wytwarzanych przed dorosłe osobniki i osiem przez młode. Większość odgłosów można podzielić na kontaktowe i interakcyjne. Te pierwsze różnią się długościami pauz, a drugie natężeniem i agresją.

  • Dźwięki kontaktowe: najczęściej używany dźwięk służący do komunikacji to trzy do pięciu szczeknięć, wydawanych zwykle przez parę zbliżających się do siebie osobników. Dźwięk ten najczęściej słychać od grudnia do lutego, kiedy jednak może być pomylony z głosami wydawanymi przez strzegące terytoriów sowy. Nie zawsze lisy wydają ten dźwięk. Zarejestrowano, iż w niewoli owo powitanie było stosowane względem osobników znanych, ale nie względem obcych. Młode zaczynają wydawać ten dźwięk w wieku 19 dni, by zwrócić na siebie uwagę. Gdy lisy zbliżają się do siebie wydają trójzgłoskowe powitanie podobne do gdakania kur. Dorosłe osobniki witają młode głośnymi, szorstkimi odgłosami.
  • Dźwięki interakcyjne: podczas witania się lisy wydają z siebie wysoki, skomlący dźwięk, zwłaszcza osobniki uległe. Uległe lisy podchodząc do dominujących wydają z siebie wysoki, piskliwy podobny do syreny krzyk. Podczas agresywnych zachowań wydają z siebie gardłowy, grzechoczący dźwięk. Można go zaobserwować głównie podczas sezonu godowego u rywalizujących samców. Jest on też wydawany przez odrzucające zaloty samice.

Innym, niedającym się zaklasyfikować dźwiękiem jest długie, rozciągnięte, monosylabiczne „łaaa”. Jako że jest on głównie słyszany podczas sezonu godowego, wnioskuje się, iż jest on wydawany przez samice przywabiające samców. Gdy lisy czują się zagrożone emitują jednosylabowe szczeknięcie. Słyszany z bliska przypomina kaszel, a z daleka zdaje się być ostrzejszy. Młode podczas opieki nad nimi płaczą. Ich płacz staje się głośniejsze, gdy są niezadowolone.

Pokaż mniej
Zachowanie sezonowe
Drapieżniki

Dieta i odżywianie

Lisy rude są wszystkożercami i mają bardzo urozmaiconą dietę. W byłym ZSRR naliczono aż 300 gatunków zwierząt i roślin, które stanowiły pożywienie dla lisów. Zwykle żywią się małymi gryzoniami, głównie myszami, wiewiórkami naziemnymi, myszoskoczkami, chomikami, gofferami i nornicami. W drugiej kolejności sięgają po ptaki (głównie wróblowate, grzebiące, kaczkowate), zającowate, jeżozwierze, szopy pracze, dydelfy i zwierzęta wodne (ssaki – np. wydry, ryby i szkarłupnie). Sporadycznie zjadają też małe kopytne. Lisy rude zwykle polują na zwierzynę o masie do 3,5 kg, same potrzebują ok. 500 g pożywienia dziennie. Ważną rolę w diecie pełnią rośliny, zwłaszcza owoce. Ich spożycie jesienią w niektórych rejonach stanowi nawet 100% diety tych zwierząt w tej porze roku. Najczęściej spożywanymi owocami są jagody, borówki, maliny, jeżyny, czereśnie, wiśnie, jabłka, śliwki, winogrona, hurma, morwa i żołędzie. Do innych spożywanych roślin należą liczne gatunki traw, turzyc i roślin bulwkowych.

Pokaż więcej

Lisy preferują polować wczesnymi porankami, przed wschodem słońca, lub późnym wieczorem. W przypadku polowania na zwierzęta myszopodobne, lisy najpierw dokładnie lokalizują zdobycz za pomocą słuchu, a następnie skaczą wysoko (na 2 metry) w powietrze. Stabilność skoku zapewnia ogon. Po wszystkim lądują wprost na swą oddaloną do 5 metrów zdobycz przednimi łapami. Zwykle żywią się padliną w godzinach wieczornych. Lisy są niezwykle zaborcze i będą bronić zdobyczy nawet przed większym drapieżnikiem. U lisów może występować nadmierne zabijanie zwierzyny, tzn. zabijanie ofiar pomimo braku potrzeby zaspokojenia głodu. Dzieje się to zwykle podczas wychowu młodych. Nagrano, iż w jednym sezonie lęgowym cztery lisy zabiły do 200 mew śmieszek każdy. W związku z powyższym straty w ptactwie hodowlanym mogą być ogromne. Lisy nie lubią zapachu kretów, jednak nie powstrzymuje ich to przed złapaniem ich dla młodych jako „żywej zabawki”.

Lisy od wielu wieków były celem polowań. Dziś, jako że są gatunkiem szeroko rozprzestrzenionym, w Polsce dozwolone jest prowadzenie odstrzału lisów przez myśliwych w obowiązujących okresie polowań. W czasie okresu ochronnego wolno polować w rejonach ochrony głuszca oraz miejscach introdukcji bażanta i kuropatwy.

Pokaż mniej

Nawyki godowe

ZACHOWANIE GODOWE

Lisy rude przystępują do kopulacji raz do roku, na wiosnę. Na dwa miesiące przed rują, zwykle w okolicach grudnia, narządy płciowe samicy zmieniają kształt i wielkość. Do momentu wystąpienia rui jajniki samic zwiększają się 1,5-2 razy. Produkcja spermy u samców rozpoczyna się jesienią, a swą największą intensywność przybiera zimą, gdy ciężar jąder zwiększa się. Ruja samic trwa trzy tygodnie, podczas których samce pokrywają je przez kilka dni, często w norach. Podczas kopulacji dochodzi do erekcji „Bulbus glandis”, struktury występującej u psowatych, która uniemożliwia wysunięcie prącia z pochwy, aż do momentu całkowitej ejakulacji. Ten stan może trwać znacznie dłużej niż godzinę. Ciąża trwa 49-58 dni. Z powodu dużej monogamii lisów rudych, podczas badań DNA wśród populacji można zauważyć mylne znaki poligamii lub kazirodztwa. Samice poza samicą alfa nawet jeśli zajdą w ciążę nie mają szansy wychować szczeniąt, które są zabijane przez dominującą parę lub innych członków stada.

Pokaż więcej

W miocie rodzi się najczęściej od czterech do sześciu szczeniąt, chociaż możliwe są przypadki pojawienia się w jednym miocie nawet do trzynastu lisiąt. Młode rodzą się ślepe, głuche i bezzębne z gęstą i puszystą, ciemną sierścią. W chwili porodu ważą 56-110 g i mają 14,5 cm długości, a ogon 7,5 cm. Młode mają krótkie kończyny, duże głowy i szerokie klatki piersiowe. Matka pozostaje z nimi przez pierwsze dwa do trzech tygodni bez przerwy, jako że młode nie mają początkowo zdolności termoregulacji. W tym okresie ojciec lub pozostali członkowie stada (głównie są to samice, dorosłe samce zwykle opuszczają stado przy sposobności) karmią matkę. Matki zaciekle bronią swoich młodych, nawet przed znacznie większymi drapieżnikami. W przypadku, gdy matka zginie, a młode są jeszcze niesamodzielne, ojciec przejmuje opiekę nad nimi. Oczy otwierają się szczeniętom ok. 13-15 dni po porodzie. W tym samym czasie kanały słuchowe się odtykają i wyrastają im górne zęby. Dolne wyrzynają się ok. 3-4 dni później. Ich oczy są niebieskie, jednak w ciągu kolejnych 4-5 tygodni przyjmują bursztynową barwę. Po trzech tygodniach od porodu ich futro zaczyna się przebarwiać na rudo. Miesiąc od porodu pojawiają się białe plamy sierści na pyskach. W tym czasie intensywnie rosną uszy i wydłuża się pysk. W wieku trzech do czterech tygodni młode zaczynają opuszczać norę. Laktacja u samic trwa przez 6-7 tygodni. Wełnista sierść młodych zaczyna być coraz bardziej szorstka i błyszcząca około 8 tygodnia życia. W wieku 3-4 miesięcy młode uzyskują samodzielność – maja już długie kończyny, wąską klatkę piersiową i wydłużony pysk – cechy typowe dla dorosłych osobników. Niekiedy samice uzyskują dojrzałość płciową w 9-10 miesiącu. Lisy rude mogą żyć do 14 lat, jednak na wolności zwykle nie dożywają 1,5 roku.

Pokaż mniej

Populacja

Domestykacja

W ciągu ostatnich 50 lat miał miejsce proces udomowiania lisa rudego odmiany srebrnej. Doświadczenie to miało miejsce w byłym ZSRR oraz w Rosji.

Coloring Pages

Bibliografia

1. Lis rudy artykuł w Wikipedii - https://pl.wikipedia.org/wiki/Lis_rudy
2. Lis rudy Na stronie Redlist IUCN - http://www.iucnredlist.org/details/23062/0

Więcej fascynujących zwierząt do poznania