Złotorzytka perska (Oenanthe chrysopygia) – gatunek małego wędrownego ptaka z rodziny muchołówkowatych (Muscicapidae). Gniazduje w południowej Armenii, Azerbejdżanie, większości obszaru Iranu (poza zachodnimi rubieżami i środkowymi równinami), Afganistanie, lokalnie również południowym Turkmenistanie i zachodnim Pakistanie. Zimuje od wschodniej Azji Zachodniej na wschód po północno-zachodnie Indie. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Długość ciała wynosi 14–15 cm, masa ciała – 18–29 g. Wymiary szczegółowe przedstawiono w poniższej tabeli.
W upierzeniu nie występuje znaczący dymorfizm płciowy, samice są bardziej matowe. Osobniki młodociane podobne do samic, jednak jaśniejsze. Obszar od ciemienia po grzbiet jest szarobrązowy. Skrzydła brązowe z szerokimi szaropłowymi krawędziami piór. Kantarek czarniawy. Brew przed okiem płowa, za okiem szara. Biegnie dookoła nieco rdzawych pokryw usznych, a dalej po brodę i pierś. Boki tułowia jasnobrązowe. Okolice podogonia jasnopomarańczowe z płowym nalotem. Kuper i ogon jasnordzawe. Środkowe sterówki czarniawe, na pozostałych obecny czarniawy pasek przedkońcowy i rdzawe końcówki. Czerń na sterówkach R1 zajmuje odcinek 25–37 mm (średnio 31,7 mm; n=37), na R4 – 11–18 mm (średnio 14,4 mm; n=37). Dziób i nogi czarne. Tęczówka ciemnobrązowa.
Złotorzytki perskie przypominają samice złotorzytek rdzawosternych. Wyróżniają się zawsze brudnobiałym (nie ciemnym) gardłem i rdzawoczerwonym (nie białym) kuprem i nasadą ogona. Szarobrązowe skrzydła nie mają raczej cech charakterystycznych; świeże lotki III rzędu są rdzawo obrzeżone. Pokrywy podskrzydłowe jasne, nie kontrastowo ciemne jak u złotorzytek rdzawosternych czy białorzytek pustynnych. Istotny jest również bardziej szarawy niż szarobrązowy odcień piór na grzbiecie. U młodocianych pióra z wierzchu skrzydeł mają szerokie cynamonowe krawędzie, brak jednak w ich upierzeniu widocznego nakrapiania czy cętkowania. Połączenie tego braku wzorów pokrywających upierzenie oraz rdzawego kupra i nasady ogona – mimo że w mniej intensywnym odcieniu – pozwala odróżnić młode osobniki złotorzytek perskich od wszystkich innych młodych białorzytek.
Złotorzytki perskie są wędrowne. Ich tereny lęgowe we wschodniej części zasięgu leżą w północno-wschodniej Turcji, południowej Armenii (góry Meghri i Urts) i Azerbejdżanie oraz na znacznym obszarze Iranu, zwłaszcza północnego. Dalej ciągną się przez południowy Turkmenistan (góry Kopet-dag), Afganistan i południowy Tadżykistan, gdzie obejmują część Pamiru. Na wschód sięga do skrajnie północno-zachodnich rejonów Pakistanu. Tam gniazdują w północnym Beludżystanie w pasmie Toba Achakzai (Góry Sulejmańskie) oraz na wzgórzach wokół Barshore w dystrykcie Pishin. Możliwe, że złotorzytki perskie gniazdują we wschodniej Turcji w prowincjach Erzincan i Malatya, wymaga to jeszcze potwierdzenia. Być może lęgi odbywają się też w północnym Iraku, gdzie obserwowano pary złotorzytek wiosną w dogodnych siedliskach.
Zimowiska w zachodniej części zasięgu rozmieszczone są u wybrzeży południowego Morza Czerwonego w południowo-wschodnim Egipcie, Sudanie i Erytrei. Następnie ciągną się przez południowy Półwysep Arabski. W Arabii Saudyjskiej leżą głównie w Prowincji Wschodniej i dalej na zachód aż po Rijad. Znajdują się też w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Omanie i Jemenie. Zajmują też obszar od południowego Iraku na wschód po południowy Iran, wschodni Afganistan, Pakistan oraz północno-zachodnie Indie. Zimujące złotorzytki perskie pojawiają na obszarze większości Pakistanu, od prowincji Chajber Pasztunchwa i wzgórz na północy kraju na południe po Sindh, a dalej przez Indie – Radżastan, Delhi i północny Gudźarat.
Złotorzytki perskie w okresie lęgowym zasiedlają pustynne i kamieniste zbocza (od łagodnie nachylonych po strome) – piargi z porozrzucanymi głazami, kamieniste granie i wąwozy, a do tego leżące odłogiem pola w suchych dolinach i pola głazów. Miejsce lęgowe często położone jest w pobliżu całorocznych strumieni. Jako żerowiska preferują te bardziej płaskie obszary w obrębie swoich terytoriów. Na zimowiskach i na przelotach w Bahrajnie i Omanie złotorzytki perskie pojawiają się na kamienistych pagórkowatych obszarach. W Pakistanie mogą występować na zakrzewionych pustyniach, niskich kamienistych wzgórzach, na wydmach i gliniastych równinach. W roślinności lęgowisk tych ptaków przeważają niskie górskie krzewy. W Armenii jest to na przykład dwukolczak śródziemnomorski (Paliurus spina-christi), migdałowiec pospolity (Prunus dulcis) i Atraphaxis spinosa, w Pakistanie – kapary (Caparis).
W Armenii gniazdują między 700 a 1200 m n.p.m. W południowo-zachodnim Iranie występują w przedziale wysokościowym 2500–4000 m n.p.m., w Afganistanie – 2000–2700 m n.p.m., w Tadżykistanie – 1200–3100 m n.p.n., w Pakistanie – powyżej 2100 m n.p.m. W Iranie podczas przelotów i na zimowiskach stwierdzane od poziomu morza do 2100 m n.p.m. W górach Mekran poza sezonem lęgowym występują od poziomu morza do 3300 m n.p.m.
W Iranie, południowej Azji Środkowej i Afganistanie złotorzytki perskie współwystępują z białorzytkami białogrzbietymi (O. finschii). Ich tereny lęgowe są jednak od siebie odizolowane, ponieważ ptaki te występują w innym przedziale wysokości. W zachodnim Iranie zachodzą na siebie obszary występowania złotorzytek perskich i rdzawosternych oraz białorzytki perskiej (O. persicus). W północno-środkowych górach Zagros współwystępują i krzyżują się ze złotorzytkami rdzawosternymi.
Pożywieniem złotorzytek perskich są głównie bezkręgowce, w większości mrówki i chrząszcze, do tego nieco materii roślinnej. W pokarmie zwierzęcym odnotowano dorosłe lub larwy chrząszczy z co najmniej 11 rodzin, motyli – z 7 rodzin, pluskwiaki – z 8 rodzin, wiele rodzajów błonkówek, a do tego prostoskrzydłe, termity, larwy mrówkolwowatych, muchówki z co najmniej 3 rodzin, pajęczaki, roztocze, wije, stonogi, zmieraczkowate; raz odnotowano małą jaszczurkę. Z roślin złotorzytki perskie zjadają między innymi nasiona lub owoce parolistowatych (Zygophyllaceae), marzanowatych (Rubiaceae), trędownikowatych (Scrophulariaceae), rdestowatych (Polygonaceae), wawrzynkowatych (Thymeleaceae) i morwy (Morus), a do tego liście i zielone łodygi traw.
Okres lęgowy na Kaukazie i w Iranie trwa od kwietnia do lipca. Dalej na wschód lęgi odbywają się głównie od połowy maja. W południowym Tadżykistanie obserwowano budowę gniazda i, pospolicie, opierzone młode w połowie czerwca, a w Afganistanie i Pakistanie – od kwietnia do kwietnia do czerwca lub lipca. Złotorzytki perskie wyprowadzają dwa lęgi w roku. Terytoria zwykle mają powierzchnię od 1,2 do 1,8 ha, a ogółem – od 0,5 do 3 ha. Nachodzą jednak na siebie na 30 do 100 m, zdarza się również – szczególnie na południowym Kaukazie – że złotorzytki odwiedzają terytoria innych par.
Gniazdo ma formę stosunkowo głębokiej czarki. Zbudowane jest z traw, a wyściełane delikatnymi trawami i korzonkami. Ulokowane może być w zagłębieniu w jaskini, wystawionej do wiatru szczeliny w klifie lub w starym gnieździe żołny (Merops). Od otworu wejściowego dzieli je 20–50 cm. Przy wejściu zebrane są niewielkie kamyki. W jego okolicy i samym tunelu wejściowym może znajdować się kilka warstw lub kupek kamieni, również zebranych przez kilka kolejnych lat; w jednym gnieździe znaleziono 453 kamienie o masie 3–4 g. Po połączeniu się złotorzytek perskich w parę samiec oprowadza samicę po terytorium. Ta wybiera miejsce na gniazdo, które buduje sama.
W zniesieniu znajduje się od 3 do 6 jaj. Skorupka ma barwę białą lub nieco niebieskawą, pokrywają ją niewielkie czerwonawe plamki. Wysiadywanie trwa około 13 dni. Brak informacji o czasie potrzebnym do opierzenia. Po 5–8 dniach po opierzeniu młode opuszczają okolice gniazda.
IUCN uznaje złotorzytkę perską za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) od 2008 (stan w 2021). Wówczas ze względu na zmiany w systematyce otrzymała status zagrożenia pierwszy raz, wcześniej nie była rozpoznana jako odrębny gatunek. Liczebność światowej populacji nie została określona, ale gatunek jest opisywany jako zazwyczaj dość rzadki, chociaż w Afganistanie i Pakistanie jest rzadki, ale lokalnie pospolity, a w Omanie lokalnie pospolity. BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za stabilny. Dla skrajnie nielicznej europejskiej populacji był on nieznany jeszcze co najmniej w 2015. Według danych z 2020 populacja z Armenii obejmowała od 70 do 105 par lęgowych.
