Dzioborożec żałobny (Buceros rhinoceros) – gatunek dużego ptaka z rodziny dzioborożców (Bucerotidae). Występuje na Półwyspie Malajskim, Sumatrze, Borneo i Jawie. Jest narażony na wyginięcie.
W upierzeniu przeważa czarny kolor. Ogon jest biały i długi i przebiega przez niego czarny pas. Lotki skrzydeł są na końcach białe. Ptak ten posiada także długie nogi i bardzo duży, zakrzywiony dziób z karbowanymi krawędziami. Na górnej części dzioba znajduje się efektowny hełm, wypełniony od środka powietrzem.
Długość ciała wynosi do 120 cm, a masa – od 2 do 3 kg. Samce są minimalnie większe od samic.
Zamieszkuje rozległe obszary lasów pierwotnych, ale też wysokie lasy wtórne i lasy bagienne. Występuje do wysokości 1400 m n.p.m.
Poza sezonem rozrodczym dzioborożce żałobne zbierają się w niewielkie grupy, a w czasie sezonu ptaki te łączą się w pary. Porusza się niezgrabnym lotem, w czasie którego wydaje charakterystyczne dźwięki. Dzioborożec za pomocą swojego dzioba pielęgnuje upierzenie, zamurowuje dziuplę, chwyta pożywienie i karmi pisklęta. Karbowany dziób jest przystosowaniem do pewnego chwytu.
Ptaki te jedzą głównie owoce (zwłaszcza figi) i orzechy, lecz nie gardzą również owadami, jaszczurkami, żabami drzewnymi czy ptasimi jajami.
Lęgi trwają od stycznia do lutego. Po odbyciu godów samica wchodzi do środka wcześniej znalezionej dziupli (55 cm długości, 40 cm szerokości i 1,2 m głębokości) i zamurowuje ją od środka mieszanką mułu, kału i resztek pożywienia. Samica pozostawia jedynie pionową szczelinę. Przez nią samiec dostarcza pożywienie partnerce. Samica znosi zazwyczaj dwa jaja. Okres inkubacji trwa ok. miesiąca. Przez początkowy okres ich życia samica pozostaje w dziupli z młodymi. Później opuszcza dziuplę, którą znowu zamurowują pisklęta, jednak pozostaje w pobliżu gniazda. Za karmienie jej i potomstwa jest w tym czasie odpowiedzialny samiec. Jeżeli w tym okresie zginie, są skazani na śmierć głodową, gdyż wcześniej u samicy nastąpiła wymiana lotek skrzydeł i ogona. Po 3 miesiącach młode opuszczają dziuplę, pozostają jednak przy rodzicach do końca sezonu.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2018 roku klasyfikuje dzioborożca żałobnego jako gatunek narażony na wyginięcie (VU – Vulnerable), wcześniej miał on status gatunku bliskiego zagrożenia (NT – Near Threatened). Trend liczebności populacji jest spadkowy. Ptak ten nie jest przystosowany do życia w innym środowisku, więc wycinanie lasów, które zamieszkuje, stanowi dla niego bardzo duże zagrożenie. Ponadto negatywny wpływ na liczebność tego ptaka mają polowania – dla mięsa, na handel, części jego ciała są wykorzystywane w strojach ceremonialnych, zwłaszcza na Borneo.
