Zębatek (Scenopoeetes dentirostris) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny altanników (Ptilonorhynchidae). Należy do monotypowego rodzaju Scenopoeetes. Występuje w północno-wschodniej Australii. Osiadły. Bliski zagrożenia.
Lą
LądoweJajorodność – najbardziej rozpowszechniona forma rozrodu płciowego zwierząt, polegająca na rozwoju zarodkowym w jaju wydalonym z organizmu matk...
Poligamia – małżeństwo z więcej niż jedną osobą, najczęściej jednego mężczyzny z dwiema lub więcej kobietami lub między jedną kobietą...
Ni
Nie migrująceT
zacznij od...Ciało: 260–280 mm
Skrzydło: 138–157 mm
Ogon: 96–108 mm
Dziób: 28,1–33,0 mm
Masa ciała: 132–199 g (samiec), 157–182 g (samica)
Osobnik dorosły: Dymorfizm płciowy nieznaczny – samica podobna do samca, ale ma różowo-żółte upierzenie policzka. Sylwetka krępa. Oko z ciemnobrązową tęczówką i czerwonawą obrączką oczną. Dziób czarnobrązowy, jaśniejszy na brzegach i mocny z ostrą, zakrzywioną końcówką (przystosowanie do zjadania liści – zębatek rozdziera je dziobem przed spożyciem). Na dolnej szczęce widoczne ząbkowanie. Pomarańczowo-żółte zajady. Policzki po wewnętrznej stronie czarne. Upierzenie w większości oliwkowobrązowe. Na szyi pióra o delikatnie cynamonowym zabarwieniu. Na spodniej części ciała upierzenie jasne, płowożółte z brązowymi pasmami, ciemniejsze na piersi. Podogonie pokryte jasnobrązowymi prążkami. Nogi szarozielone. U młodszych osobników dziób jaśniejszy, brązowy. Wnętrze dzioba jasnopomarańczowe. Tęczówka jasna, szarobrązowa. U dojrzewającego samca ciemnieją policzki.
Osobnik młodociany: widoczne resztki szarego puchu na głowie, kuprze i w okolicy nóg. Na bokach szyi widoczne łaty bez piór. Policzki bladopomarańczowe. Grzbiet szarozielonkawy. Spodnia część ciała w większości o płowej barwie z szarymi elementami, jaśniejsza na szyi. Dziób szary.
Zamieszkuje tropikalne lasy deszczowe położone na wyżynach (na poziomie 600–900 m, sporadycznie do 1600 m).
Gatunek endemiczny dla Australii. Spotykany na północnym wschodzie stanu Queensland.
Spotykany zazwyczaj pojedynczo, w parach lub niewielkich grupach. Wydawane przez niego odgłosy można usłyszeć podczas okresu godowego (samce są najbardziej aktywne od września do grudnia). W pozostałych częściach roku są cichsze i ukrywają swoją obecność.
Szeroka gama dźwięków, m.in. świszczące i chrapliwe piski samca, gwizdanie, pojedyncze kwiczenia. Może imitować odgłosy charakterystyczne dla innych gatunków ptaków, np. graliny srokatej, fletówki żółtobrzuchej, krogulca australijskiego, miodojada ciemnego i szkarłatki królewskiej. Potrafi naśladować również świerszcze, żaby i rudawki. Dzięki adaptacji w obrębie krtani dolnej może śpiewać dwoma głosami jednocześnie.
Do głównych elementów diety należą liście (zwłaszcza zimą) i owoce, przede wszystkim gatunków Syzygium johnsonii, Elaeocarpus foveolatus, Symplocos cochinchinensis, Acronychia acronychioides, Ficus watkinsiana, Ficus destruens i Ripogonum album. Przedstawiciele tego gatunku spożywają również nasiona, kwiaty i łodygi roślin. Jedzą również owady i pająki.
Gatunek poligamiczny – podczas jednego okresu godowego samce łączą się w pary z wieloma samicami. Wyprowadzany jeden lęg w ciągu roku. Sezon rozrodu trwa zwykle od września do stycznia. Okres godowy najczęściej rozpoczyna się w sierpniu lub we wrześniu, ale może zacząć się wcześniej, jeśli dostępna jest wystarczająca ilość pożywienia. Najwięcej jaj składanych jest w listopadzie i grudniu.
Toki: samiec przygotowuje i dekoruje owalny lub okrągły teren (najczęściej ten sam każdego roku) o średnicy od jednego do dwóch i pół metra. Do przyozdobienia tego obszaru zębatek używa liści o długości 30–40 cm odwróconych jaśniejszą stroną do góry. Miejsca wybierane do tego celu znajdują się najczęściej w miejscach lasu o mniej gęstej roślinności i na lekkich zboczach. Podczas okresu godowego samiec siada na gałęzi drzewa nad swoim terenem i śpiewa seriami trwającymi ok. 45 minut z głową odchyloną do tyłu oraz nastroszonymi piórami na gardle. Gdy pojawi się samica, zębatek ląduje na ziemi i ukrywa się za drzewem, zza którego wychyla się, by sprawdzić, w którym miejscu znajduje się potencjalna partnerka. Kiedy samica zbliża się do jego kryjówki, samiec wyskakuje zza drzewa. Następnie otwiera dziób i stroszy pióra na gardle w celu ukazania kontrastu kolorystycznego między czarnym wnętrzem dzioba a jasnymi piórami. Jednocześnie skacze na boki oraz macha ogonem i jednym lub dwoma skrzydłami. Stopniowo zmniejsza dystans między sobą a samicą, po czym następuje kopulacja, w trakcie której samiec wydaje trzeszczące dźwięki.
Habitat: gniazdo na wysokości od 10 do 30 metrów nad ziemią, zwykle niewidoczne od dołu.
Gniazdo: budowane przez samicę. Postać płytkiej platformy z suchych gałązek wyścielonej cienkimi pnączami.
Jaja: 1–2 w lęgu. Owalny kształt i jednolity, kremowy kolor. Przeciętny wymiar jaja to 42 na 28 mm.
Wysiadywanie: wysiaduje tylko samica.
Pisklęta: pokryte gęstym, ciemnoszarym puchem. Wnętrze dzioba bladopomarańczowe, zajady żółte. Tęczówka szara. Dziób szary, ciemniejszy na końcówce. Samica karmi je przede wszystkim owocami i owadami.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje zębatka za gatunek bliski zagrożenia (NT – near threatened); przed 2022 rokiem był uznawany jako gatunek najmniejszej troski (LC – least concern). Liczebność populacji została oszacowana na 19000-460000 (około 239,5 tys.) dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy.
