Roodwangsierschildpad
De roodwangschildpad of roodwangsierschildpad (Trachemys scripta elegans) is een waterminnende schildpad uit de familie moerasschildpadden of Emydidae. De roodwangschildpad is een ondersoort van de lettersierschildpad (Tracemys scripta). De schildpad heeft verschillende wetenschappelijke namen gehad, omdat de inzichten over de relatie van het dier met verwante soorten in de loop der tijd zijn veranderd. Een van deze oude namen die in literatuur veel wordt gebruikt, is Pseudemys scripta elegans.
De roodwangschildpad komt van nature voor in het zuiden van de Verenigde Staten en in Mexico. De schildpad is een alleseter die zowel kleine dieren als plantaardig materiaal eet. Vijanden zijn grotere vleesetende reptielen zoals krokodilachtigen en rovende zoogdieren. De eieren en jonge schildpadjes worden door vele dieren gegeten, variërend van mieren tot vissen.
De schildpad dankt zijn naam aan de kenmerkende rode vlek op iedere zijkant van de kop. Rode vlekken komen ook wel voor bij andere schildpadden, maar zijn dan anders van vorm, grootte en positie op het lichaam. Het schild en de rest van het lichaam is groen van kleur, met opvallende, gele strepen. De buikzijde is geel van kleur en heeft enkele donkere vlekken.
Dit artikel geeft - tenzij anders vermeld - een overzicht van de roodwangschildpad onder de natuurlijke omstandigheden (in het wild). De informatie betreffende in gevangenschap gehouden dieren (huisdieren) is gebaseerd op verschillende bronnen en kan deels verouderd zijn.
De schildpad bereikt een schildlengte van ongeveer 25 centimeter. De vrouwtjes worden aanzienlijk groter dan de mannetjes. De lichaamskleur is groen. Vooral jonge dieren hebben een complexe tekening van gele lijnen op de huid en het schild, die echter verdwijnt als de dieren ouder worden. Oudere exemplaren hebben vaak een donkerbruine kleur. De buikzijde is altijd geel met donkere vlekken. Op ieder buikschild is een vlek aanwezig. Bij oudere exemplaren zijn de vlekken vaak versmolten tot een enkele grote donkere vlek.
De roodwangschildpad kent net als sommige andere schildpadden een sterke seksuele dimorfie, dit betekent dat de geslachten er anders uitzien. Het vrouwtje wordt bijna de helft tot twee keer zo lang als het mannetje. Een mannetje heeft een schildlengte tot ongeveer 20 centimeter, terwijl een vrouwtje een schildlengte tot maximaal 30 cm kan bereiken. Omdat een vrouwtje groter wordt, is ze ook aanmerkelijk zwaarder; ze kan een lichaamsgewicht tot twee kilogram bereiken.Behalve door het kleinere lichaam zijn mannetjes van vrouwtjes te onderscheiden door de veel langere nagels aan de voorpoten, de dikkere staart en de meestal grotere en meer afstekende rode vlek, hoewel dit laatste niet altijd te zien is.
De volwassen exemplaren hebben een olijfgroene tot grijsgroene kleur, oudere dieren worden bruin tot grijs. De tekening van gele lijnen op de huid en de vlekken op het schild worden aanzienlijk vager. De juvenielen zijn heldergroen van kleur, de gele lijnen en de vlekken op het schild zijn zeer geprononceerd. Na enkele jaren wordt de tekening van de jonge dieren vager.
Bij de roodwangschildpad komen soms albino's voor, dit zijn exemplaren die geen pigmenten aanmaken en geheel wit van kleur zijn. Ook het tegenovergestelde komt voor: dieren die heel donker tot zwart van kleur zijn, dit wordt melanisme genoemd. Melanisme komt ook voor bij de andere ondersoorten van de lettersierschildpad en dergelijke donkere exemplaren zijn heel moeilijk op naam te brengen.
De kop is net als bij andere schildpadden ovaalvormig met de welbekende rode vlek op de wang een brede basis en een concentrisch en snel toelopend uiteinde. Aan de voorzijde van de kop zijn de neusgaten gelegen, aan de bovenzijde van de neusgaten is een klein groefje aanwezig. De ogen zijn aan de bovenzijde van de kop gepositioneerd, ze puilen duidelijk uit aan de bovenzijde. Ze hebben een gele iris en een zwarte pupil. Door het oog loopt een zwarte oogstreep, die enigszins schuin geplaatst is ten opzichte van het lichaam. Omdat de schildpad zijn kop altijd schuin omhoog steekt, is de oogstreep bij actieve exemplaren altijd horizontaal.
Onder de kop is de keelzak gelegen die sterk uitgezet kan worden. De schildpad gebruikt de keelzak om een prooi in de keel te zuigen, terwijl hij zich onder water bevindt (zie ook onder voedsel).
De roodwangschildpad dankt de naam aan de duidelijk zichtbare, donker omzoomde langwerpige helrode vlek net achter het oog. Deze vlek wordt de postorbitale vlek genoemd; post betekent 'achter' en orbitaal betekent 'oog'.
Het schild is koepelvormig en het middendeel is verhoogd zodat het schild een aan beide zijden aflopende vorm heeft. Het schild bestaat uit een rugschild of carapax en een buikschild of plastron. Deze twee delen zijn aan weerszijden van het schild, tussen de poten, verbonden met een benen brug.Het rugschild is groen van kleur met een lichtere lijnentekening. De groene kleur wordt bij oudere dieren donkerbruin en de lijnentekening gaat verloren.
De roodwangschildpad beschikt net als andere schildpadden over een inwendig schild, bestaande uit vergroeid botweefsel en daarnaast hebben alle soorten een uitwendig schild bestaande uit verharde huidplaten, die de hoornplaten worden genoemd. De botten van het inwendige schild groeien met de schildpad mee, maar de huidplaten worden net zoals bij alle andere reptielen regelmatig afgeworpen. De onderliggende hoornplaat is zachter en vormt zich over het grotere lichaam, vervolgens hardt de plaat uit tot de volgende vervelling zich aandient.
De hoornplaten van schildpadden kennen een afwijkende structuur waardoor ze te herkennen zijn. De hoornplaten zijn verdeeld in verschillende typen, afhankelijk van de configuratie, en worden onderscheiden door verschillende namen. Op de afbeelding rechts zijn de hoorplaten van de schildpad weergegeven. Bij de roodwangschildpad zijn er vijf schildplaten aanwezig aan de bovenzijde die een lengterij vormen, dit zijn de wervelschilden of vertebrale schilden (V). Aan weerszijden van de wervelschilden zijn de ribschilden of costalen (C) gelegen, dit zijn er steeds vier aan iedere zijde. Aan de randen van het schild zijn de randschilden of marginaalschilden (M) aanwezig, dit zijn er altijd 12 aan iedere zijde van het schild. Op de afbeelding zijn niet alle marginalen weergegeven maar slechts de platen aan de rechteronderzijde van het schild. Aan de voorzijde van het schild, boven de nek, is het enkelvoudige nekschild (N) of nuchale schild gelegen.
De huid van de poten is groen van kleur en heeft gele strepen die afsteken tegen de groene kleur door een dunne, donkere omzoming. De poten van de roodwangschildpad zijn kort en breed, vooral de achterpoten zijn sterk verbreed. De poten worden voornamelijk gebruikt om te zwemmen. De roodwangschildpad is een goede zwemmer die geen moeite heeft met stromende wateren al hebben deze niet de voorkeur. De schildpad gebruikt de poten ook om zich op het land te hijsen om te zonnen, hierbij komen de klauwen van pas. Mannetjes gebruiken hun klauwen bij de balts (zie ook onder voortplanting). De poten worden bij het zonnen gedraaid om meer warmte op te nemen.
De staart van de schildpad heeft geen echte functie meer en is klein en dun. De staart is net als de poten olijfgroen van kleur en heeft gele strepen. De staart kan worden bewogen en wordt bij verstoring net als de kop en poten onder het schild gebracht. De staart kan echter niet worden ingetrokken zoals de ledematen en de kop, maar wordt zijwaarts gebogen onder het schild. De staart is een van de onderscheidende kenmerken tussen mannetjes en vrouwtjes. De staart heeft bij een mannetje een duidelijk bredere basis en is ook veel langer. Daarnaast is de cloaca van de schildpad buiten de schildrand gepositioneerd. De cloaca van een vrouwtje is altijd onder de schildrand gelegen.
De roodwangschildpad is een typische vertegenwoordiger van de moerasschildpadden (Emydidae); hij is sterk aan water gebonden en komt nooit voor in omgevingen waar oppervlaktewater ontbreekt. De habitat bestaat uit wateren die stilstaand of langzaam stromend water bevatten, snel stromende wateren worden vermeden. Cruciaal is de aanwezigheid van voldoende plaatsen om te zonnen, zoals een niet te steile oever, eilandjes in het water of brede, overhangende of uit het water stekende takken die de schildpad kan beklimmen. De roodwangschildpad heeft verder een sterke voorkeur voor zachte bodems van modder en veel waterplanten om te schuilen en om van te eten. De ideale habitat bestaat uit dode rivierarmen en moerassen. In tropische streken worden ze ook wel in andere delen van rivieren aangetroffen en vanwege hun zeer grote verspreidingsgebied zijn er ondanks de voorkeur voor een bepaalde habitat weinig watertypen waar de soort níet in is aangetroffen.
/oklahoma-region">Oklahoma, Tennessee, Texas en West Virginia. De schildpad komt ten slotte ook voor in Brazilië in de deelstaat Espírito Santo.
De roodwangschildpad is een typische vertegenwoordiger van de moerasschildpadden (Emydidae); hij is sterk aan water gebonden en komt nooit voor in omgevingen waar oppervlaktewater ontbreekt. De habitat bestaat uit wateren die stilstaand of langzaam stromend water bevatten, snel stromende wateren worden vermeden. Cruciaal is de aanwezigheid van voldoende plaatsen om te zonnen, zoals een niet te steile oever, eilandjes in het water of brede, overhangende of uit het water stekende takken die de schildpad kan beklimmen. De roodwangschildpad heeft verder een sterke voorkeur voor zachte bodems van modder en veel waterplanten om te schuilen en om van te eten. De ideale habitat bestaat uit dode rivierarmen en moerassen. In tropische streken worden ze ook wel in andere delen van rivieren aangetroffen en vanwege hun zeer grote verspreidingsgebied zijn er ondanks de voorkeur voor een bepaalde habitat weinig watertypen waar de soort níet in is aangetroffen.
De roodwangschildpad is over de gehele wereld uitgezet in de natuur en is aangetroffen als exoot in een groot aantal landen. In Europa is de ondersoort te vinden in België, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Groot-Brittannië, Hongarije, Ierland, Italië, Nederland, Polen, Portugal, Rusland, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Zweden en Zwitserland. In Spanje is de schildpad zowel te vinden op het vasteland als op de eilanden Mallorca en de Balearen.
In Azië en het Midden-Oosten is de schildpad waargenomen op de Bahama's, in Bahrein, Cambodja, China, Dominicaanse Republiek, Filipijnen, Indonesië, Israël, Japan, Maleisië, Micronesië, Myanmar, Saoedi-Arabië, Sri Lanka, Taiwan, Thailand, Trinidad, Vietnam en Zuid-Korea. In China beperkt het verspreidingsgebied zich tot het eiland Hongkong, op het vasteland komt hij niet voor. Op de Filipijnen komt de roodwangschildpad voor op de eilanden Cebu, Luzon en Mindanao. In Indonesië komt hij voor op de eilanden Java, Kalimantan, Papua, Sulawesi en Sumatra. Op Japan komt de schildpad zowel voor op de hoofdeilanden als op de Riukiu-eilanden.
Oorspronkelijk komt de roodwangschildpad alleen voor in een klein deel van Brazilië, maar hij is uitgezet in vele andere landen in Midden- en Zuid-Amerika. De schildpad komt voor op de Amerikaanse Maagdeneilanden, in Brazilië, Britse Maagdeneilanden, Chili, Colombia, Ecuador, Guadeloupe, Guyana, Honduras, Kaaimaneilanden, Martinique, Nederlandse Antillen, Puerto Rico, Réunion, Seychellen (alleen Mahé), Singapore en Sint Maarten. In Oceanië is de schildpad uitgezet in Australië, Frans-Polynesië, Nieuw-Zeeland en Palau. In Australië komt de ondersoort voor in de deelstaten Nieuw-Zuid-Wales, Queensland en Victoria.
In Noord-Amerika komt de schildpad tot ver buiten zijn natuurlijke verspreidingsgebied voor; in Canada is hij gevonden in de provincie Ontario. In de Verenigde Staten is de roodwangschildpad uitgezet in de staten Arizona, Californië, Colorado, Connecticut, Delaware, Florida, Hawaï, Maine, Maryland, Massachusetts, Michigan, New Jersey, New Mexico, New York, North Carolina, Ohio, Oregon, Pennsylvania, South Carolina, Virginia en Washington. Ten slotte komt de schildpad voor in Afrika, waar de soort is uitgezet in Egypte en Zuid-Afrika.
In zowel België als Nederland komt de schildpad over het gehele land verspreid voor. De meeste exemplaren komen voor rond verstedelijkte gebieden, omdat hier de meeste mensen wonen en er dus ook meer schildpadden als huisdier worden gehouden. Ze worden aangetroffen in kanalen, vijvers en grote sloten. De roodwangschildpad komt in België verspreid over het land voor, maar is voornamelijk gevonden rond Antwerpen. In Nederland komen de dieren in het gehele land voor en net als in België worden de grootste populaties aangetroffen waar veel mensen wonen: in de Randstad. Ook in Limburg zijn veel populaties gevonden. Er is zelfs een waarneming bekend van de roodwangschildpad op Texel. In Nederland zijn waarnemingen bekend van exemplaren die nesten graven en eieren afzetten, maar er zijn nog nooit uitgekomen schildpadden gezien.
De roodwangschildpad is een dagactieve ondersoort die zich 's nachts terugtrekt in het water om te slapen. Overdag wordt zowel 's ochtends als aan het eind van de middag een zonnebad genomen. Op het heetst van de dag bevinden de dieren zich in het water. Het nemen van een zonnebad heeft verschillende doeleinden. Het belangrijkste is dat een opgewarmde schildpad veel sneller is dan een exemplaar dat lang in het water heeft gezwommen. Dit komt doordat schildpadden koudbloedig zijn. Ook werken de lichaamsprocessen sneller bij een hogere lichaamstemperatuur.
Het schild wordt bij het zonnen naar de zon gekeerd, zodat de schildpad sneller opwarmt. De poten worden ook ingezet bij het nemen van een zonnebad: ze worden gebruikt om het lichaamsoppervlak te vergroten en functioneren als zonnepanelen. De achterpoten worden hiertoe achterwaarts omhoog geklapt, de voorpoten worden gekromd en enigszins gedraaid, zodat het aan de zon blootgestelde oppervlak wordt vergroot. Tijdens het zonnen worden de ogen vaak dichtgeknepen, bij de minste verstoring echter worden ze geopend. De schildpadden tolereren elkaar bij het zonnen en kruipen vaak op elkaar als er te weinig plaats is.
Door het opwarmen van het lichaam door de zon werkt bijvoorbeeld de spijsvertering veel sneller. Daarnaast zorgt een zonnebad voor het uitdrogen van het huidoppervlak, zodat in het water levende parasieten zoals bloedzuigers zich van de huid laten vallen.
In gematigde gebieden moet de roodwangschildpad een ruststadium aannemen om de koude en voedselarme winter door te komen. In sommige gebieden gaat de schildpad in dormatie: het dier rust op koelere tijden, maar als de zon zich laat zien worden zonplaatsen opgezocht om zich op te warmen. In koudere streken overwintert de schildpad in de modder op de bodem van grotere wateren. Dergelijke exemplaren houden een echte winterslaap waarbij ze maandenlang geen enkele activiteit vertonen.
De roodwangschildpad is een alleseter die graag planten eet zoals groene bladeren, maar ook diverse groenten en fruit. Een groot deel van het menu bestaat uit vissen, wormen en slakken; aas wordt ook wel gegeten. Het dieet verandert naarmate de schildpad ouder wordt. De jongere dieren eten vooral dierlijk materiaal, terwijl de oudere schildpadden voornamelijk planten eten. De roodwangschildpad staat niet bekend als kannibalistisch, zoals bij andere waterschildpadden het geval is.
De roodwangschildpad kent twee manieren van eten. Soms wordt een prooi buitgemaakt die klein genoeg is om in één keer door te slikken. Vaak wordt echter een brok voedsel van een groter geheel afgebeten, zoals een deel van een waterplant. In het laatste geval wordt het op te eten deel eerst goed ingeschat waarbij de schildpad duidelijk focust. Onderwijl wordt langzaam de bek geopend en de kop naar het voedsel bewogen waarna met een snelle beweging van de kaken wordt toegehapt. De ogen worden hierbij gesloten om eventuele schade te voorkomen. Ook de voorpoten worden ingezet, de bek knijpt het voedsel af, terwijl met de geklauwde poten het voedseldeel wordt afgescheurd. Als een brok voedsel is losgemaakt, wordt het in de keel ingebracht. De schildpad zuigt hiertoe zijn duidelijk zichtbare keelzak vol water, zodat het voedsel vanzelf de keel in wordt gezogen. Vervolgens wordt het water uit de keelzak gevoerd waarna het voedsel kan worden doorgeslikt zonder dat het water in de maag terechtkomt.
De roodwangschildpad is pas na enkele jaren volwassen, hij wordt bij een bepaalde schildlengte geslachtsrijp. Mannetjes zijn meestal na twee tot vijf jaar volwassen, maar bij de vrouwtjes duurt dit minstens vijf jaar. De mannetjes zijn volwassen bij een schildlengte van ongeveer 9 tot 10 centimeter en de vrouwtjes als ze ongeveer 15 tot bijna 20 cm lang zijn.
De roodwangschildpad kent een uitgebreid voorspel waarbij het mannetje het vrouwtje verleidt. Het mannetje heeft lange nagels en gebruikt deze om het vrouwtje het hof te maken. De nagels van de voorpoten zijn een secundair geslachtskenmerk. Het mannetje streelt met zijn nagels langs de kop van het vrouwtje wat haar seksueel prikkelt. Tijdens de paring brengt het mannetje zijn cloaca onder die van het vrouwtje en vindt de zaadoverdracht plaats. De paringen vinden meestal plaats tussen maart en juni.
De vrouwtjes graven holen in losse grond waarin de eieren worden afgezet. Ze zetten jaarlijks meerdere legsels af -meestal een tot drie. Het aantal eieren varieert sterk; meestal worden 4 tot 15 eieren afgezet, dit kan oplopen tot maximaal 25. Nadat de eieren zijn gedeponeerd, wordt het nest afgedekt met zand.
In het wild leggen de meeste schildpadden op gevaar van eigen leven hun eieren in de buurt van alligatornesten. Omdat een alligator haar nest goed bewaakt is de kans dat een nest met schildpadeieren door natuurlijke vijanden wordt leeggeroofd veel kleiner.
De eieren van de roodwangschildpad zijn wit van kleur en ovaal van vorm, en hebben een dunne en lederachtige schaal. De eieren lijken enigszins op die van de inheemse ringslang (Natrix natrix). Het ei is wit van kleur en langwerpig van vorm, ongeveer 30 tot 45 millimeter lang en 20 tot 25 mm breed. Na ongeveer anderhalve maand komen ze uit waarna de kleine schildpadden zich uitgraven en hun eigen weg gaan, ze hebben dan een schildlengte van ongeveer 2,5 tot 3,5 centimeter. Het eerste wat ze doen is het water opzoeken. Er is ook wel beschreven dat de juvenielen die later in het jaar geboren worden, in het nest blijven en er overwinteren voor ze de volgende lente aan de oppervlakte komen.
De roodwangschildpad kan in de natuur een leeftijd bereiken van enkele tientallen jaren. Van in gevangenschap gehouden exemplaren is bekend dat ze een leeftijd van meer dan 50 jaar kunnen bereiken.
Voor een koppeltje roodwangschildpadden wordt een aquarium met een minimumoppervlak van 120 bij 50 centimeter aangeraden. De waterdiepte moet ongeveer 30 centimeter zijn en men moet er rekening mee houden dat de schildpad goed kan klimmen; eventueel hoger geplaatste zonplaatsen moeten niet te dicht bij de rand van het aquarium aangebracht worden.
De roodwangschildpad kan in de zomer in een vijver worden gehouden. Deze moet echter wel worden afgerasterd, omdat de dieren anders ontsnappen. De vijver mag niet te veel aan wind worden blootgesteld, aangezien de dieren op een beschutte plaats moeten worden gehouden. Een gedeelte van het oppervlak dient beschaduwd te zijn, zodat de dieren niet de gehele dag in volle zon verblijven. De ideale watertemperatuur is ongeveer 18 tot 22 graden Celsius. De schildpad kan ook overwinteren in een vijver zolang deze diep genoeg is. Wanneer de temperaturen niet meer boven de 15 graden komen, zakt de schildpad naar de bodem van de vijver om zich in het voorjaar weer te laten zien. De vijver moet wel een ijsvrije plek hebben tijdens langere vorstperiodes.
De roodwangschildpad zwemt graag, maar is daarnaast dol op zonnen. Hiertoe kan een blok hout in de bak geplaatst worden of een landgedeelte worden aangelegd. De randen mogen niet te steil zijn, de roodwangschildpad kan goed klimmen, maar er zijn wel grenzen aan zijn klimvermogen. Het landgedeelte kan het best verwarmd worden met een lamp in plaats van een warmtemat. Dit vanwege de gewoonte van de schildpad om de poten als zonnepanelen te gebruiken door de achterpoten op te heffen en deze zo breed mogelijk te maken. Schildpadden hebben zonlicht nodig voor de opname van calcium en aangezien het schild van een schildpad voor een groot deel verbeend is, moeten de dieren aan het juiste licht worden blootgesteld. Dit kan worden nagebootst door een zogenaamde 'reptielenlamp' (een uv-B-lamp die de zon nabootst) die de ideale lichtsoorten uitstraalt, maar relatief duur is. Een tl-buis bijvoorbeeld is hiervoor ongeschikt.
