Amadyna wspaniała
Amadyniec, potocznie amadyna wspaniała (Chloebia gouldiae) – gatunek ptaka z rodziny astryldowatych (Estrildidae). Występuje w północnej Australii. Ze względu na swój wygląd jest chętnie hodowana w klatkach. Wskutek importu tego ptaka z naturalnego środowiska jego liczba malała, aż znalazł się na czerwonej liście IUCN 2003. Obecnie w Australii handel tymi ptakami jest zakazany.
Długość ciała wynosi od 12,5 do 15 cm (w tym blisko 4 cm przypada na ogon), masa ciała – 10,5–16 g.
Samiec jest ubarwiony intensywniej od samicy i ma dłuższy ogon. Kark i wierzch ciała są zielone, kark jaśniejszy. Czoło oraz pióra dookoła dzioba są w zależności od mutacji np. czarne, czerwone, pomarańczowe, lub w innych kolorach, a za piórami na czole jest (też zależnie od odmiany) turkusowy pasek. Pierś jest od fioletowej po granatową, czasami też biała, a brzuch jest od żółtego do pomarańczowego. Pokrywy nadogonowe i podogonowe są turkusowe, a sam ogon jest czarny. Nogi są jasnopomarańczowe do różowych. Zakończenie dzioba jest czerwone.
Amadyńce występują w północnej części Australii na północ od równoleżnika 20°S. Ich zasięg obejmuje północną Australię Zachodnią, północne Terytorium Północne i północny Queensland (głównie na początku półwyspu Jork). W Queenslandzie stale spotykane są tylko w jednym miejscu, częstsze są w Australii Zachodniej i na Terytorium Północnym. Zasięg występowania amadyńca pokrywa około 788 tys. km².
Środowiskiem życia amadyńców są świetliste lasy z trawiastym podszytem i zadrzewienia w mozaikowych – łączących tereny spalone i nietknięte pożarami – półpustynnych środowiskach. Obecność niespalonych drzew jest niezbędna ze względu na gniazdowanie niemal wyłącznie w dziuplach. Charakterystyczne dla środowiska życia tych ptaków są skaliste wzgórza z eukaliptusami dwóch gatunków: Eucalyptus brevifolia i E. tintinnans oraz dostępne w odległości 2–4 km źródła wody niewysychające w porze suchej. Poza sezonem lęgowym amadyńce przebywają w nieco bardziej różnorodnych środowiskach.
Pożywieniem amadyńców są nasiona, zarówno dojrzałe, jak i na wpół dojrzałe. W porze suchej są to głównie nasiona sorga (Sorghum), poza porą suchą – bardziej różnorodne. Niekiedy zjadają również bezkręgowce. Amadyńce przebywają pojedynczo, w parach i grupach liczących od kilku (również z jednej rodziny) do kilkuset osobników. Szczególnie licznie zbierają się przy wodopojach, choć nie zawsze odwiedzają je w tak dużych stadach. Regularnie dołączają do innych niewielkich wróblowych, zwłaszcza amadynek długosternych (Poephila acuticauda). Pierzenie u amadyńców odbywa się wyjątkowo na tle innych astryldów. Rozpoczyna się gwałtownie tuż po zakończeniu sezonu lęgowego, ale jeszcze przed rozpoczęciem pory deszczowej i tym samym okresu dostępności świeżych ziaren traw.
Lęgi amadyńców stwierdzano we wszystkich miesiącach poza październikiem. W Australii Zachodniej okres lęgowy trwa od maja do czerwca, na Terytorium Północnym – od grudnia do kwietnia (koniec pory deszczowej). Gniazdują niemal wyłącznie w dziuplach. Zniesienie liczy od 3 do 8 jaj, przeciętnie około 5. Wysiadywanie trwa około 14 dni. Młode opuszczają gniazdo po blisko 21 dniach życia, jednak w razie niepokojenia ten okres może ulec skróceniu nawet do 14 dni. Prawdopodobnie na wolności długość życia amadyńców jest krótka. Wskazuje na to bardzo duża liczba młodocianych osobników względem osobników dorosłych pod koniec roku oraz badania z wykorzystaniem obrączkowania, w których systematycznie notowany jest bardzo niski odsetek ponownie złapanych ptaków.
IUCN uznaje amadyńca za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) od 2022 roku; wcześniej, od 2012 był uznawany za gatunek bliski zagrożenia wyginięciem (NT, Near Threatened), natomiast w latach 1988–2008 był klasyfikowany jako gatunek zagrożony wyginięciem (EN, Endangered). Główne zagrożenia dla tych ptaków to wypas bydła i zmienione przez człowieka pory pożarów. Bydło wraz z innymi zwierzętami hodowlanymi wpływa na skład gatunkowy traw oraz ich rozwój. Najpoważniejszym skutkiem jest prawdopodobnie redukcja dostępnych traw wydających nasiona na samym początku pory deszczowej. Do tego bydło i inne zwierzęta zadeptują okolice wodopojów, przy których zbierają się amadyńce.
