Kowalik karoliński (Sitta carolinensis) – gatunek ptaka z rodziny kowalików (Sittidae), występujący w starych lasach, głównie na środkowym obszarze Ameryki Północnej. To krępy ptak, z wielką głową, krótkim ogonem, potężnym dziobem i silnymi nogami. Górne części ciała ubarwione są na niebiesko-szaro, głowa i dolne partie białe. Ptak ma czarny wierzch głowy oraz kasztanowo ubarwione podbrzusze. Siedem podgatunków różni się od siebie głównie kolorem upierzenia ciała.
Kowalik karoliński, tak jak inne gatunki zaliczane do rodziny kowalików, poszukuje owadów przemieszczając się po pniach i gałęziach. Będąc na drzewie może wisieć głową w dół. Nasiona stanowią znaczną część jego zimowej diety, szczególnie żołędzie i orzechy hikory, które są gromadzone przez ptaka jesienią. Gniazdo znajduje się w dziupli. Zasiedlająca je para może rozmazywać dookoła wejścia szczątki upolowanych owadów, co odstrasza wiewiórki. Zarówno osobniki dojrzałe, jak i młode mogą paść ofiarą jastrzębi, sów i węży. Także wylesianie stanowi dla nich poważny problem, gdyż może doprowadzić do miejscowej utraty siedliska. Jest to jednak pospolity gatunek, nieobjęty ochroną na większości obszaru występowania.
Tak jak inni przedstawiciele tego rodzaju, kowalik karoliński ma dużą głowę, krótki ogon i skrzydła, silny dziób i nogi. Długość ciała 13–14 cm, rozpiętość skrzydeł 20–27 cm i masa ciała 18–30 g.
Dojrzałe samce z podgatunku nominatywnego, S. c. carolinensis, mają blado-niebiesko-szare ubarwienie w górnych partiach ciała, połyskujące, czarne czubki głów i czarne obwódki na górnej części grzbietu. Pokrywy i lotki są bardzo ciemne z bledszymi frędzlami. Nierozłożone skrzydło jest bladoszare i czarne, z cienką, białą przegrodą. Głowa i dolne części ciała są białe. Z wierzchu pióra ogona są czarne z dużymi białymi pasami, biegnącymi wzdłuż, poprzez trzy pióra, co jest charakterystyczną, zauważalną w locie, cechą tych ptaków.
Samica jest matowoczarna, z szarym wierzchem ciała. Ma zwykle nieznacznie bardziej matowo ubarwione górne części ciała i bardziej płowożółte dolne partie w porównaniu do samca. Czubek jej głowy może być szary, choć u wielu samic jest czarny, przez co nie mogą być niezawodnie odróżniane od samców. W północno-wschodnich Stanach Zjednoczonych przynajmniej 10% samic ma czarne czubki głów, jednak wskaźnik ten wzrasta do 40–80% w Górach Skalistych, Meksyku i południowo-wschodnich stanach USA. Młode ptaki przypominają dorosłe osobniki, jednak ich upierzenie jest bardziej matowe.
Zakres występowania trzech innych, znacząco mniejszych gatunków kowalików zachodzi na tereny zasiedlone przez kowalika karolińskiego, jednak żaden z tych ptaków nie ma białego upierzenia, całkowicie otaczającego oko. Kolejne różnice wynikają z faktu, że kowalik czarnogłowy (Sitta canadensis) ma czarne pasma przechodzące przez oczy i czerwonawo ubarwione dolne części ciała, natomiast kowalik malutki (Sitta pusilla) i kowalik mały (Sitta pygmaea) brązowe czubki głów i białą plamkę na szyi.
Kowalik karoliński odbywa lęgi w lasach Ameryki Północnej – od południowej Kanady, po północną Florydę – na wschodzie i południowy Meksyk – na zachodzie. We wschodnim paśmie występowania preferuje siedliska ze starymi, liściastymi lub mieszanymi lasami, a także sady, parki, podmiejskie ogrody i cmentarze. Jest spotykany głównie na obszarach nizinnych, chociaż w stanie Tennessee gniazduje na wysokości 1675 m n.p.m. Na zachodnie i w Meksyku występuje na otwartych, górskich przestrzeniach, częściowo porośniętych sosnowo-dębowymi lasami. Może gniazdować nawet do wysokości 3200 m w Nevadzie, Kalifornii i Meksyku. Zdarza się, że zasiedla także lasy sosnowo-jałowcowe oraz lasy rosnące przy brzegach rzek, jeśli tylko są takie w okolicy. Kowalik karoliński jest jedynym północnoamerykańskim przedstawicielem rodziny kowalikowatych, mogącym żyć pośród drzew liściastych. Kowaliki: czarnogłowy, mały oraz malutki preferują sosny.
Niezbędna jest obecność starych lub rozkładających się drzew z otworami odpowiednimi na gniazda. Na wschodzie zasięgu wybierane są w tym celu dęby, buki i hikory, ponieważ dostarczają jadalnych nasion. Pomimo iż habitat jest rozmieszczony na kontynencie, to zasięgi występowań są poprzerywane. Z tego względu odseparowane populacje tego niemigrującego gatunku przekształciły się w różne regionalne podgatunki.
Kowalik ten, podobnie jak większość ptaków z tego rodzaju, nie migruje. Osobniki dorosłe zwykle pozostają na swych terytoriach przez cały rok. Mogą jednak odbywać wędrówki, gdy zabraknie nasion lub ze względu na dużą reprodukcję w danym roku. W takich okolicznościach gatunek zalatywał na wyspy Vancouver i Santa Cruz oraz na Bermudy. W październiku 1963 jeden z ptaków wylądował na RMS Queen Mary, żeglującej sześć godzin na wschód od Nowego Jorku.
Kowaliki karolińskie siedząc na pionowych powierzchniach, np. drzewach, często obracają się na bok lub do góry nogami. Potrafią schodzić z dużych wysokości głową w dół, przeszukując wąskie pęknięcia lub otwory w drzewach w celu znalezienia tam pokarmu. Gdy znajdą jakieś orzechy albo nasiona, upychają je w korze, a następnie otwierają. Przechowują jedzenie pojedynczo, pod luźną korą, ukrywają je w porostach, mchu czy w śniegu. Ptaki te odganiają inne osobniki ze swego gatunku, gdy tamte zbytnio zbliżą się do ich terytorium, natomiast na zimę dołączają do stad sikor i dzięciołów, by wspólnie żerować.
Podobnie jak inne kowaliki, jest to ptak hałaśliwy z szerokim zakresem wydawanych odgłosów. Piosenka godowa samca to szybkie nosowe qui qui qui qui qui qui qui. Kowaliki karolińskie, dobrane w pary, często kontaktują się ze sobą na jesieni i w zimie poprzez piskliwe odgłosy, wydawane do 30 razy na minutę. Wyróżniające je dźwięki to ostre kri, szybko powtarzane, gdy ptak jest zaniepokojony lub wydawane w stanie ekscytacji kri kri kri kri kri kri kri kri. Podgatunki z Gór Skalistych i Wielkiej Kotliny wydają wyższy i szybszy odgłos, natomiast ptaki znad Pacyfiku bardziej nosowy.
Kowalik karoliński odżywia się, zaczepiony na pniach i gałęziach drzew, w podobny sposób jak dzięciołowate i pełzaczowate z rodzaju Certhia. Nie używa jednak ogona jako dodatkowego podparcia. Czepia się drzewa swymi silnymi stopami. Cechą charakterystyczną wszystkich kowalików jest sposób żerowania. Są w stanie schodzić po pniach drzew głową w dół i zawisać do góry nogami pod gałęziami.
Ptak jest zwierzęciem wszystkożernym, zjada zarówno owady jak i nasiona. Umieszcza dużo żywności, np. żołędzi czy nasion hikory, w szczelinach w pniach drzew, następnie uderza swym silnym dziobem, otwierając je. Nadwyżki nasion są ukrywane w korze i szczelinach. Zimowa dieta może składać się w blisko 70% z nasion, ale w lecie pożywienie stanowią głównie owady. Te zjadane przez kowalika karolińskiego to np. gąsienice, mrówki i szkodniki takie jak szeliniaki sosnowe, Lepidosaphes ulmi i inne czerwce oraz miodówki z rodziny Psyllidae. Ptaki sporadycznie odżywiają się na ziemi i chętnie odwiedzają karmniki, w których mogą znaleźć orzechy, łój czy nasiona słonecznika, przy czym te ostatnie są zwykle zabierane i magazynowane.
Kowalik karoliński często w zimie podróżuje w mieszanych stadach (różnogatunkowych). Stada te są prowadzone przez sikory. Kowaliki i dzięcioły kosmate często im towarzyszą. Uważa się, że życie w takich stadach przynosi korzyści pod względem zdobywania pokarmu i unikania drapieżników. Prawdopodobne jest, że gatunki skupione w stadach sikor także nasłuchują informacji przez nie przekazywanych, przez co mogą zmniejszyć swój własny poziom czujności.
Kowalik karoliński jest gatunkiem monogamicznym. Dobiera się w pary po zalotach, w których samiec zabiega o względy samicy poprzez rozkładanie ogona i opuszczanie skrzydeł, przy jednoczesnym kołysaniu się w tył i przód. Dostarcza jej również pożywienie. Ptaki zakładają terytoria zajmujące od 0,10 do 0,15 kilometrów kwadratowych w lasach oraz powyżej 0,2 kilometrów kwadratowych w siedliskach częściowo zalesionych, pozostając tam razem całorocznie, do czasu, aż jeden z partnerów zginie. Zagłębienie, w którym tworzone jest gniazdo, to zwykle naturalna dziura w starym drzewie, choć czasem wykorzystywane są stare gniazda dzięciołowatych oraz okazjonalnie sztuczne gniazda przeznaczone dla błękitników rudogardłych.
Gniazdo znajduje się zwykle na wysokości 3–12 m i jest wyścielane piórami, trawą i rozdrobnioną korą. Samica składa od pięciu do dziewięciu kremowo-białych jaj, o wymiarach 19 × 14 mm, pokrytych czerwonawo-brązowymi łatami. Jaja są wysiadywane przez samice od 13 do 14 dni, zanim wyklują się z nich młode, które przebywają w gnieździe przez dalszych 18 do 26 dni, zanim nauczą się latać. Zarówno samiec jak i samica karmią pisklęta do około dwóch tygodni po pierwszym locie, ponadto samiec dostarcza pożywienie samicy, podczas gdy ta inkubuje. Kiedy młode dorastają, opuszczają terytoria rodziców i albo zakładają własne, albo pozostają bez partnera i bez terytorium rozrodczego. Prawdopodobnie to właśnie ptaki bez terytoriów są odpowiedzialne za nieregularne rozmieszczenie tego gatunku. Kowalik ten nocuje w dziuplach lub, poza sezonem lęgowym, za luźną korą, zazwyczaj samotnie, choć przy bardzo niskiej temperaturze kowaliki karolińskie mogą się gromadzić (nagrano razem aż do 29 ptaków). Ptak ten ma niezwykły zwyczaj usuwania rano odchodów z miejsca, w którym spędził noc.
