Dzierzba zmienna (Lanius schach) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzierzb (Laniidae). W dziewięciu podgatunkach występuje w środkowej, południowej i południowo-wschodniej Azji oraz na Nowej Gwinei. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Lą
LądoweJajorodność – najbardziej rozpowszechniona forma rozrodu płciowego zwierząt, polegająca na rozwoju zarodkowym w jaju wydalonym z organizmu matk...
Lot ślizgowy – rodzaj lotu, w którym poruszający się obiekt nie jest w jego trakcie napędzany.Pojęcie stosowane jest do: samolotów oraz inny...
Mi
MigrująceL
zacznij od...Długość ciała wynosi 20–25 cm, masa ciała 50–53 g u przedstawicieli podgatunku nominatywnego, 33–42 g u dzierzb hinduskich. Dzierzby zmienne są stosunkowo duże, dymorfizm płciowy w upierzeniu znikomy. Występuje wyraźne zróżnicowanie między ptakami poszczególnych podgatunków; podzielić je można na ptaki o czarnej głowie i o czarnej masce.
W grupie dzierzb zmiennych o czarnej masce znajdują się ptaki podgatunku nominatywnego, L. s. caniceps oraz dzierzby hinduskie. Czarny pas ciągnie się od czoła przynajmniej do okolic oka, kantarek i pokrywy uszne również są czarne. Maskę od popielatego oddziela cienka, biaława brew. Popielata barwa ciemienia, karku i płaszcza stopniowo w tył przechodzi w kolor od rdzawobrązowego do płowego na grzbiecie i kuprze. Skrzydła czarne, u nasady lotek I rzędu występuje biała plamka. Lotki II rzędu obrzeżone płowo, podobnie jak lotki III rzędu, jednak z szerszymi płowymi końcówkami. Pióra rosnące wzdłuż kości łokciowej białe. Sterówki czarne, zewnętrzne krawędzie ogona od jasnopłowych po białe. Spód ciała od białego po brudnobiały, z rdzawobrązowym nalotem. Dziób czarny, jasny u nasady żuchwy (u samicy dziób bardziej brązowy), tęczówka ciemnobrązowa. Do dzierzb zmiennych o czarnej głowie należą dzierzby filipińskie, czarnogłowe, przedstawiciele L. s. suluensis i L. s. stresemanni; dzierzby sundajskie cechuje pośredni wygląd. U dzierzb zmiennych tej grupy górna połowa głowy jest czarna. Grzbiet rdzawobrązowy, czerwonawy. Lotki II i III rzędu zakończone rdzawobrązowo, w kolorze podobnym do koloru piór na grzbiecie. Krawędzie sterówek rdzawopłowe. Przedstawiciele melanistycznej formy „fuscatus”, niebędącej odrębnym podgatunkiem, wyróżniają się czarniawym upierzeniem z szarordzawym kuprem i okolicami kloaki.
BirdLife International szacuje zasięg występowania dzierzby zmiennej na 33 mln km². IOC wyróżnia następujące podgatunki:
Dzierzby zmienne wymarły na Sertung i Rakata, wulkanicznych wyspach z grupy Krakatau. Pierwszy raz odnotowano je tam w 1908, były dość pospolite w 1919 i 1920. W czerwcu 1932 miała miejsce erupcja Anak Krakatau, przez kolejne dwa lata prowadzono wyprawy badawcze celem ustalenia wpływu erupcji na wyspy. Do 1933 całkowicie pokryły się lasem; dzierzb zmiennych nie odnotowano.
Dzierzby zmienne zamieszkują różnorodne środowiska – półpustynie, stepy, otwarte trawiaste tereny (również z porozrzucanymi krzewami), zarośla wierzbowe, niekiedy i lasy wiecznie zielone, obszary upraw (w tym ryżu), ogrody, parki, sady, mokradła, trzcinowiska i skupiska wysokich traw. Na Nowej Gwinei występują na wysokości 400–2650 m n.p.m., w ogrodach i na wyżynnych terenach trawiastych. W Nepalu odnotowywane od 300 do 3100 m n.p.m., głównie między 1500 a 2700 m n.p.m., w Kazachstanie do 1000–1500 m n.p.m. Ogółem dzierzby zmienne występują od nizin do około 4300 m n.p.m. (w Himalajach). Zachowują się głośno, zaczepnie, są łatwe do zauważenia. Zwykle przebywają samotnie. Pożywieniem dzierzb zmiennych są głównie stawonogi i kręgowce; z owadów jedzą między innymi prostoskrzydłe, motyle, błonkówki, chrząszcze, modliszki, ważki i pluskwiaki, z kręgowców natomiast ryby, płazy bezogonowe, pisklęta i jaszczurki. W południowych Chinach dzierzby zmienne bywają aktywne nocą, łapią wówczas kraby prowadzące nocny tryb życia.
Okres składania jaj w północnej i centralnej części zasięgu trwa od końca marca do lipca – głównie w kwietniu i w maju. Na Półwyspie Malajskim zniesienia stwierdzano w lutym, od czerwca do września oraz w grudniu. Okres lęgowy na Filipinach trwa od marca do czerwca, na Nowej Gwinei od czerwca do listopada. Gniazdo przypomina kształtem kubek, dokładna jego struktura jest zmienna w zależności od podgatunku ptaka. Na budulec składają się cierniste gałęzie, trawy, liście bambusa, mchy, korzenie, delikatna kora i wykonane przez człowieka materiały, zaś na wyściółkę miękkie trawy. W Azji Środkowej i Indiach stwierdzano gniazda 1,5–10 m nad ziemią. Budowane są na krzewach, akacjach i innych ciernistych drzewach, topolach, drzewkach owocowych i iglastych lub nisko wśród jeżyn, pnączy lub w szuwarach. Zniesienie liczy zazwyczaj 3–4 jaja, ogółem od 2 do 6 (7 i 8 w Azji Środkowej). Wielkość zniesienia maleje wraz z szerokością geograficzną – najmniejszą liczbę jaj w lęgu stwierdzano na Nowej Gwinei. Inkubacja trwa 13–16 dni, w niewoli zaobserwowano wysiadywanie przez 18 dni. Młode są w pełni opierzone po 14–19 dniach życia.
IUCN uznaje dzierzbę zmienną za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). BirdLife International ocenia trend populacji jako nieznany ze względu na trudność jego wyznaczenia – w populacji dzierzby zmiennej zachodzą lokalne spadki i wzrosty liczebności. W 2015 dzierzba zmienna miała w Chinach lokalny status gatunku najmniejszej troski.
